-de Giuseppe Corronca-
René Descartes naschet in Frantza in su 1596 e morit in Isvètzia in su 1650. Issu est cunsideradu su fundadore de su ratzionalismu, ca pensat chi pro lòmpere a sa connoschèntzia, bisòngiat impreare su mètodu ratzionale.
S’òpera sua prus de importu est su Discours de la méthode (1637). Su mètodu, pro Descartes, depet èssere unu critèriu de orientamentu, chi serbat a s’òmine in ogni campu teòricu e pràticu e chi tèngiat comente punna, su domìniu de s’òmine in su mundu.
Pro formulare sas règulas de su mètodu, issu si serbit da sa matemàtica. Sas bator règulas de su mètodu sunt: 1) evidèntzia, est a nàrrere s’intuitzione crara e distinta de totus sos ogetos de su pensu; 2) anàlisi: partzire sas dificultades de esaminare in medas partes; 3) sìntesi: colare a pagu a pagu dae sas connoschèntzias prus simples a cussas prus difìtziles; 4) enumeratzione e revisione: sa prima controllat s’anàlisi e sa segunda sa sìntesi.
Descartes, arribat a pònnere in forsis totus sas cosas. Sa duda metòdica, chi est sa suspensione de sas cosas atzetadas de comunu acordu, si podet mudare in duda iperbòlica o sistemàtica, chi giughet a sa duda estrema, a pensare chi s’òmine podet èssere trampadu dae unu gèniu malu. In mesu a totus custas dudas, bisòngiat ammìtere una cosa tzerta: cogito, ergo sum, si penso, cheret nàrrere chi bi so in custu mundu. Petzi chi esistit podet àere dudas. Una borta chi s’òmine est cunvintu chi esistit, abbarrat sa duda si bi sunt fintzas sas àteras cosas. S’òmine est un èssere chi pensat e chi at ideas, ma no est cunvintu si custas ideas currispondent a sa realidade chi est a fora de issu.
Bi sunt tres genias de ideas: innatas, chi bi sunt dae semper in s’òmine; aventìtzias, sas chi benint dae fora; fatìtzias, sas chi si creat s’òmine matessi.
S’idea de Deus est innata: Deus est bidu comente giustificatzione metafìsica de sas tzertesas umanas e comente su mèdiu chi permitit de colare dae sa tzertesa de sa identidade nostra a sas àteras evidèntzias de su mundu.
Descartes est dualista ca ammitit duas sustàntzias: sa res cògitans, chi est sa sustàntzia chi pensat e sa res extensa, chi est sa matèria. Su problema chi naschet dae custu dualismu, est cussu de su raportu intre s’ànima e su corpu, chi Descartes resolvet cun sa teoria de sa glande pinéale, chi est in su cherbeddu e chi unìficat sas sensatziones chi benint dae sos òrganos de sensu.
Pro su chi pertocat sa fìsica, bisòngiat a nàrrere chi est mecanitzista, ca cuntzepit s’òmine comente una màchina e determìnista, ca sos fenòmenos sunt determinados dae una lege netzessària.
A pustis de Descartes, si isvilupat s’ocasionalismu, chi est una “iscolàstica cartesiana” chi impreat sa filosofia de Descartes pro sa defensa de sa fide religiosa. Pro s’ocasionalismu, s’ùnica causa de sas modificatziones de su corpus e de s’ànima, est Deus. Intre sos esponentes de custa dotrina bi est su frantzesu Nicolas Malebranche.
In sos sèculos a bènnere sa filosofia de Descartes at tentu una influèntzia manna, subra de totus in s’edade de s’Illuminismu pro su chi pertocat sa cuntzetzione de sa resone elevada a divinidade e comente aina pro gherrare contra a sos pregiudìtzios de sas crèdèntzias religiosas e contra a sas superstitziones.
Ma Descartes est nòdidu mescamente a sos istudentes pro s’imbentu de su pianu cartesianu, sistema de riferimentu geomètricu, custu, chi est istudiadu galu oe in totus sas iscolas.
Leave a comment