Su 27 de nadale de ocannu, in su Tzìnema “Carlo Felice” de Turalva, Sarvadore Serra at presentadu sos libros “Dubliners” de James Joyce e “The Canterville Ghost” de Oscar Wilde in sas tradutziones in sardu chi isse etotu at fatu dae sos originales in limba inglesa. “Dublinesos” e “Su pantasma de Canterville” sunt duas òperas chi non podent mancare in sas bibliotecas e in sa libreria de sos amantiosos de sa literadura istràngia e de sa limba sarda. Ambos libros, editados dae Papiros, faghent parte de sa sèrie “Sena làcanas” (cuidada dae sos editores Papiros e Condaghes) in ue agatamus finas sas tradutziones (in limba sarda comuna) de Goethe, Stevenson, Sepùlveda, Garcia Marquez, Saramago e àteros. In s’addòviu de Turalva sunt intervènnidos Fabio Solinas, de s’assòtziu Àndala Noa, chi at introduidu, e s’operadore linguìsticu Mauro Piredda, chi at lèghidu unas cantas pàginas de sas òperas presentadas. Ma custa est sa parlata chi at fatu Sarvadore Serra.
Mi so acurtziadu a su mundu de sa tradutzione in su litzeu clàssicu, cando faghia sas versiones de gregu e de latinu. Pustis, a primos de sos annos otanta, apo detzisu de bìdere si su sardu si podiat impreare in su matessi livellu de s’italianu; pro un’annu apo istudiadu testos medas in sardu; in su 1984 apo bortadu in sardu “Alcuni temi della quistione meridionale” de Antoni Gramsci”. Apo detzisu de fàghere tradutziones in sardu ca est un’iscummissa: sigomente b’at pessones chi narant chi cun su sardu non si podent espressare cuntzetos “de importu”, deo cada bia mustro chi sa limba nostra tenet sas matessi possibilidades de sas àteras.
Fintzas a como apo publicadu tres libros. Ma àteros bi nd’at in su calassu isetende a essire.
“Dublinesos” ponet in pare contos curtzos iscritos dae James Joyce e publicados in su 1914. Sos bìndighi contos rapresentant, a bias in manera brullera, sas classes mèdia e bassa irlandesa , in sa tzidade de Dublinu de sos primos annos de su sèculu 20. Joyce descrivet sos dublinesos in manera realìstica, in unu tempus chi si fiat isvilupende meda su natzionalismu irlandesu, in chirca de fundare un’Istadu lìberu e soveranu. In sos contos de Joyce bi sunt sas peleas de sa vida de sos dublinesos, cajonadas dae sa cuntierra patriòtica in Irlanda. Dae s’ùrtimu contu, “Sos mortos”, in su 1987 ant fatu unu film cun sa regia de John Huston.
“Su pantasma de Canterville” est unu libru publicadu in su 1886, in ue Wilde nos contat sa paristòria de unu pantasma inglesu custrintu a gherrare cun pitzocos americanos brulleris chi nde li faghent de cada colore, fintzas a cando una giovanedda sensìbile no lu lìberat dae una vida chi sighit a mala bògia a pustis de sa morte. Su contu est adatu siat a sos mannos, chi podent annotare totu s’ironia de Wilde cando ponet a cunfrontu su mundu traditzionale britànnicu cun su mundu “modernu” americanu, siat a sos pitzinnos, chi si podent ispassiare leghende sas disauras de custu pantasma malassortadu.
Ma in antis de custos duos libros est essidu “Natalinu su famadu”. L’at publicadu Papiros in su 2001. Est sa tradutzione de unu contu pro pitzinnos de Sarvadore Mannuzzu, “Il famoso Natalino”, publicadu dae Laterza in su 1998. Est su contu de unu pitzinnu, unu pagu Giamburrasca, unu pagu Peter Pan, chi nde cumbinat de cada colore in unu mundu fatu totu de fantasia. Sas figuras de s’editzione sarda sunt de Pia Valentinis, una disinnadora friulana chi istat in Casteddu e chi est cojuada cun unu sardu; est dae annos medas chi collàborat cun Papiros, faghende, pro nàrrere, sas cobertas de sos libros de sos Tres Res.
Su sardu impreadu in “Dublinesos” e “Su pantasma de Canterville” est sa limba sarda comuna, sa matessi de totu sos àteros libros de sa sèrie “Sena Làcanas”. Unu podet nàrrere: sa lsc est nàschida petzi comente limba in essida de s’amministratzione regionale, comente est possìbile a l’impitare pro bortare libros de sa literadura internatzionale? Eja chi est possìbile, ca sa lsc no est àteru si no una solutzione de mediatzione de sos dialetos de Sardigna. E est una limba naturale, si est a beru, comente nos crarint sos linguistas, chi s’assimìgiat meda a su dialetu de Abbasanta. Duncas, prus naturale de gosi…
Sa limba sarda comuna est una limba flessìbile, ca est unu sestu grammàticale e ortogràficu, unu “framework”, comente narant sos anglòfonos, in ue unu podet fàghere issèberos lessicales diferentes. Pro nàrrere, a su libru de Oscar Wilde deo aia pessadu de li pònnere su nùmene de sa “pantàsima” de Canterville; est su matessi issèberu de “Natalinu su Famadu” in ue b’est su contu de sa “pantàsima Baleri”; s’editore, custa bia, at pessadu de pònnere “pantasma”. Ite est prus giustu , “pantàsima”, o “pantasma”? O “pantuma”, comente narant in tzertas biddas? Sunt giustos totos tres. Ma bisongiaiat de nd’isseberare unu. Custa libertade, est craru, b’est in s’espressione literària, ma non, pro nàrrere, in sos limbàgios giurìdicu e informàticu. Si, pro nàrrere, (so brullende) in sa Regione faghent unu “regolamento per il passaggio dei fantasmi”, tocat a si detzìdere pro una paràula ebbia. Gasi etotu, in s’informàtica, in custas dies semus faeddende de fàghere facebook in sardu: in cue puru, pro cada cuntzetu, bi cheret una paràula ebbia; pro nàrrere, pro “interfaccia” b’at chie at propostu “interfàtzia” e chie at curretu narende chi est mègius “interfache”; s’interessante est a si detzìdere a impreare petzi una paràula.
Ma, cales sunt istadas sas dificurtades de custas tradutziones? In “Natalinu su famadu” e in “Dublineos” no nd’apo agatadu medas. Su mèritu, però, no est su meu. Sos originales de sas duas òperas, infatis, sunt iscritos in manera bastante liniare. A un’ala, su libru de Mannuzzu est unu libru pro pitzinnos, e est craru chi s’autore si cheret fàghere cumprèndere dae issos. A s’àtera, James Joyce in “Dublinesos” no at chertu fàghere isperimentatzione comente in “Ulisse”, ma s’est presentadu a sa gente comuna, duncas cun unu limbàgiu prus bonu a lu cumprèndere. Carchi dificultade in prus l’apo agatada, imbetzes, in “Su pantasma de Canterville”. In cue sa cumplessidade est de seguru prus manna. E non m’agiuat nemancu meda a bìdere su chi at fatu su tradutore italianu. Su prus de sas bias, infatis, agato solutziones chi no m’agradant: pro nàrrere, in ue s’autore originale iscriet “receptive expectation” m’est partu prus giustu a pònnere “antetzipatzione mentale” e no “autosuggestione” comente in italianu. In prus, a bias su tradutore italianu faghet pròpiu faddinas: pro nàrrere, issu rendet “psychical phenomena” cun “fenomeni psichici”; su fatu istat chi “psychical” cheret nàrrere finas “paranormale”: e, sigomente in cussu libru si faeddat de unu pantasma, est de seguru prus giustu a pònnere “fenòmenos paranormales”.
S’isperu, como, est a sighire in custa faina. Pro nàrrere, dae pagu sunt essidos a campu, in sa sèrie Sena Làcanas, àteros duos libros: “Su Printzipeddu”, tradutzione de “Le Petit Princ”, de Antoine de Saint-Exupéry, fata dae su frantzesu dae Diegu Corràine, e “Max Havelaar”, de Multatuli (alias Edward Douwes Dekker), fata dae s’olandesu dae Antiogu Cappai. Su primu l’at publicadu Papiros, s’àteru Condaghes. A bellu a bellu semus formende una biblioteca sarda de sa literadura internatzionale.
Leave a comment