“Donna Berta” de Leopoldo Clarín Alas, òpera traduida in sardu dae Giovanni Muroni e publicada dae Condaghes in su 2012 (colletzione Àndalas).
A sa fine aiant arrangiadu totu e donna Berta aiat bidu su momentu de tènnere in su cassioneddu de segretos antigos sas mìgias de duros chi ddi fiat prestende s’usureri. Issa cumprendiat bene ca fiat saludende pro semper Posadorio, s’Aren, totu… E comente faghiat a torrare totu cussu dinari? Comente faghiat a pagare, si diat campare galu carchi annu, sos interessos? Unu miràculu ddoe diat chèrrere. Gasi ebbia. Si arribbaiat su miràculu, Susacasa diat abarrare su suo, e custa isperàntzia fiat semper unu bantàgiu, o nessi unu consolu. Eja, ddu perdiat totu. Ma depiat pagare sos dèpidos de su fìgiu, comporare su cuadru… e a pustis mòrrere de fàmene, s’in casu. E Sabelona? D. Casto aiat fatu a cumprèndere in manera crara ca cheriat garantzias pro sa seguràntzia de s’ipoteca cun sa vigilàntzia de unu babbu de famìllia contivigiosu in sos benes de s’ipoteca; pro como dd’andaiat bene chi su mesapareri non si nch’esseret andadu; ma pro sas craes de Posadorio e pro ammirare su palatzu e sas dipendèntzias… preferiat chi esserent a banda. E duncas Sabelona non podiat abarrare in Posadorio. Sa mere no ischia si ddi nàrrere a andare cun issa; fiat chistione de ispesas; tocaiat a fàghere economia, a abbacare su prus pagu chi podiat su tantu chi no ischiat si bastaiat a pagare su dèpidu o su preju de su cuadru: ogna ispesa chi si nde podiat fàghere a mancu, nche cheriat bogada. Sabelona fiat una buca in prus, un’istràngia in prus, unu biagiadore in prus. Depiat ispèndere a duas bias agiumai. Però, promitende·si de istraviare faghende rinùntzias issa etotu, donna Berta dd’aiat propostu a sa tzeraca de nche dda leare a Madrid. Sabelona no aiat tentu su coràgiu de atzetare. Issa non si fiat ammachiada che a sa mere, e bidiat su perìgulu. Fiant giai tropu sas disgràtzias chi ddi fiant caladas, non ddo’aiat bisòngiu de si nde chircare un’àtera, sa peus, sa morte segura. Issa in Madrid! Aiat pensadu semper a custas cosas gasi a tesu in modu intzertu, comente a s’àtera vida; non fiat segura chi ddo’aiat logos gasi a largu dae Susacasa… Madrid! Su trenu… unu muntone de gente… unu muntonde de caminu… Impossìbile! A perdonare sa mere, ma Sabel non lompiat cun totu s’afetu e sa lealtade a custu estremu. Ddi fiant pedende un’atzione eròica, e issa a in ie non ddoe lompiat. Sabelona, che a Santu Pedru, aiat rinnegadu a sa mere, aiat disertadu dae su machine ideale suo, dd’aiat abbandonada in su perìgulu, in pees de sa rughe. E gasi, comente chi si donna Berta fiat morende·si Sabelona ddu diat sentire a s’infinidu, ma no dda diat acumpangiare a s’interru, a su matessi modu dda fiat abbandonende in s’oru de su caminu de Madrid. Sa tzeraca teniat parentes a tesu in una comuna acanta, e a in ie diat andare, a dolu mannu suo, mentras chi sa mere fiat in foras, giai chi segnor Pumariega si nche cheriat leare sas craes de Posadorio, contra a totu sas leges divinas e umanas, segundu Sabel.
– Ma non seis bois sa mere? Ite tenet de cumandare issu inoghe?
– Fini·mi·dda, Isabel; cumandat totu su chi cheret, ca est su chi mi dat su dinari. Custu est giai comente chi siat su suo.
Donna Berta aiat sentidu in s’ànima chi sa cumpàngia de tantos annos, de totu sa vida, dda fiat abbandonende in su momentu fatale; ma aiat perdonadu sa debilesa de sa tzeraca, ca issa etotu teniat bisòngiu de totu su coràgiu, de sa detzisione irremovìbile, pro essire dae domo e si pònnere in cuddu labirintu de caminos, de biddas, de sonu e de gente angena, inimiga. Sa pòvera segnora aiat suspiradu e aiat naradu tra se: “Giai chi Sabel non benit… mi nch’apo a leare su gatu”. Cando sa tzeraca aiat ischidu ca si nche depiat andare finas su gatu, dd’aiat abaidada assustada, comente pedende·ddi cussìgiu. No ddi pariat giustu, sa beridade si nàrgiat, a abusare de su pòveru animale ca non podiat nàrrere chi nono, che a issa; ma si diat ischire in ue nche ddu fiant ponende, fiat segura chi mancu su gatu diat chèrrere acumpangiare a sa mere. Sabel non si fiat atrivida, però, a s’opònnere, mancari s’animaleddu nche dd’aiat leadu issa a domo; a ddu nàrrere totu fiat su suo. Mancu issa si nche ddu podiat leare a domo de sos parentes a tesu: duas bucas in prus fiant tropu. E in Posadorio non podiat abarrare solu, e prus pagu cun don Casto, chi ddu diat lassare mòrrere de fàmene. Aiat detzìdidu ca su gatu diat andare a Madrid cun donna Berta.