de Sarvadore Serra –
Sos guvernos de Catalugna e de su Paisu Bascu sunt autònomos fintzas in su guvernu de s’òrdine pùblicu. Tenent, infatis, sas politzias issoro. In Catalugna bi sunt sos Mossos d’Esquadra. In su Paisu Bascu b’est Etzaintza.
———————————-
Sos Mossos d’Esquadra (Pitzocos de Iscuadra) sunt sa politzia de sa Generalitat de Catalunya. Custa fortza de politzia l’ant torrada a fundare cun sa Lege 19/1983 aprovada dae su Parlamentu de Catalugna su 14 de trìulas de su 1983. Tenet funtziones de seguresa in sas tzitades, politzia amministrativa, politzia giuditziària, interventu e politzia de prossimidade, chi sunt de cumpetèntzia de sa Generalitat.
Est formada dae 16.973 politzotas e politzotos, chi si distribuint in unu sistema cumplessu de organismos tzentrales e territoriales. Sa sede tzentrale operativa est in su Complex Central Egara, in Sabadell, in ue b’est s’ufìtziu de su Subdirector Operatiu de la Policia.
Dae su 27 de nadale de su 2012, su corpus est a sos òrdines de su ministru de s’internu de su guvernu catalanu Ramon Espadaler i Parcerisas.
In s’istòria longa de custu corpus fundadu a printzìpios de su sèculu 18 b’at àpidu eventos medas. In su cumintzu sas Esquadres de Catalunya serviant petzi pro bìnchere sas ùrtimas resistèntzias austriatzistas e pro tènnere sos bandidos. Las ant abolidas in su 1868 e las ant torradas a pònnere in su 1876. In sos annos de sa segunda repùblica sunt istadas semper a s’ala de sa Generalitat, e pro custa resone sa ditadura franchista las at abolidas in su 1939. Prus a tardu, però, in su 1950, sa Diputació de Barcelona at creadu unu corpus sìmile chi fiat fidele a su regìmene. Pustis, cando est torrada sa democratzia e b’est istada torra sa Generalitat, in su 1980 sos Mossos sunt torrados a sos òrdines de sas istitutziones catalanas e si sunt cambiados in una politzia democràtica chi dae su 1994 fintzas a como s’est fata semper prus importante, fintzas a cando no est devènnida sa politzia pròpia de Catalugna.
———————————-
S’Ertzaintza est sa politzia de su Paisu Bascu. L’ant creada in su 1982, aplichende s’Istatutu de Autonomia de su Paisu Bascu de su 1979. Cada agente de s’Ertzaintza si narat ertzaiña . Su 90% de sos agentes (in totu sunt 8.000) sunt òmines. B’at 25 cummissariados in totu sas provìntzias bascas.
S’ertzaintza tenet totu sas cumpetèntzias de òrdine pùblicu, seguresa de sos tzitadinos, tràficu e giogos e ispetàculos de su Paisu Bascu. Su corpus dipendet dae su Dipartamentu de s’Internu de su Guvernu Bascu.
Sas orìgines de s’Ertzaintza comente fortza de politzia basca nche torrant a sas milìtzias munitzipales antigas, chi fiant organizatziones populares a su servìtziu de sas comunas, creadas pro sudisfàghere sas netzessidades de sa seguresa pùblica. Ma est petzi in su sèculu 19 chi, lassende a un’ala sos isfortzos voluntaristas, s’arribbat a creare una politzia professionale. Est istada una risposta a su banditismu, chi fiat cunseguèntzia de sos abbolotos polìticos e sotziales de s’agabbu de su sèculu 18. Su cuntestu detzisivu pro sa cunfiguratzione sua b’est istadu durante sa Prima Gherra Carlista, cando sos “Miqueletes” de Biscaia e de Guipúscoa e sos “Minyons” de Álava ant cumintzadu sas atividades issoro.
Durante sa Gherra Civile, su primu Guvernu Bascu de José Antonio Aguirre, leende sas cumpetèntzias de “mantenimentu de sa paghe sotziale e de s’òrdine pùblicu” at iscontzadu sos corpos de seguresa chi bi fiant e at creadu un’organizatzione noa chi l’ant postu a nùmene “Ertzaña”, mancari chi su primu nùmene siat istadu “Policia Militar d’Euzkadi”. Fiat formada dae s’Ertzaña a pee e dae s’Ertzaña Igiletua, o setzione motorizada. Su ministru de s’internu fiat Telesforo Monzón e sa sede fiat in su palauet d’Ibaigane de Bilbao (chi como est sede de s’ Athletic Club de Bilbao).
Sa paràula Ertzaiña («Guàrdia de sa bidda») l’at creada Esteban Urkiaga «Lauaxeta», iscritore natzionalista bascu fusiladu dae sos franchistas durante sa Gherra Tzivile Ispagnola.
Ligàmenes: http://ca.wikipedia.org/wiki/Mossos_d%27Esquadra
http://ca.wikipedia.org/wiki/Ertzaintza
Leave a comment


