Carta europea e normas de atuatzione: non siant propaganda sena avantzamentu perunu

Carta europea e normas de atuatzione: non siant propaganda sena avantzamentu perunu

de Giuseppe Pepe Corongiu

Delegatzione sarda in su Senadu pro sa Carta Europa (foto leada dae su Facebook de su senadore Cotti)
Delegatzione sarda in su Senadu pro sa Carta Europa (foto leada dae su Facebook de su senadore Cotti)

Sigomente at passadu meses sena perunu fatu cuncretu, est pretzisu a torrare a subra de sa chistione de sas normas de atuatzione de s’Istatutu e a cussa de sa Carta Europea de sas limbas. Totu est firmu. Ma no est custu chi mi ponet oriolu. Mi paret chi, si sunt finas positivas, non cambient meda sa chistone. Pro ite? Su crìticu sòlitu e inchietu? Macchè. Su fele ca non so prus su diretore? Ello. Leamus sos istrobbos dae mesu: est unu bene chi sa Regione siat impignende-si in custas duas batallas. Sunt cosas chi apo comintzadu ambas deo in Regione calicunu annu e como e so cuntentu chi calicunu pòngiat in fatu.

Sos ufìtzios e sos cussigeris a gerronada ant torradu a propònnere sas chistiones a sas autoridades. Ma, cando si còpiat, tocat a copiare bene.  Andat bene sa burocratzia chi torrat a repìtere a s’infinidu totu su chi agatat prontu, ma sos “espertos” no, issos non podent faddire. Sa dificultade est chi, in ambas peleas, semus andende a ratificare non sa Carta e sas normas, ma unu istadu legislativu chi a dies de oe no est bonu pro su sardu, chi non modìficat in nudda sos poderes de sa Regione e chi at a lassare semper a s’Istadu sa possibilidade de fàghere. Ite? Nudda. Sighire a promòvere s’italianu comente limba natzionale lassende a su sardu calicunu corratzu pro esìstere sena istrobbare.

Pro sa Carta Europea b’at àpidu initziativas importantes cun auditziones de polìticos e intelletuales in sa cummissione cumpetente de su Senadu. Finas s’assessora Clàudia Firino est andada, giustamente, a fàgher intèndere sa boghe ufitziale a nùmene de totu sos sardos in sa matessi cummissione.

Ma sa realidade est chi, a oe, su testu chi su Senadu est mandende a dae in antis non megiorat pro nudda sa cunditzione de su sardu. Sos senadores chi si sunt impignende sunt de s’opositzione a Renzi e non creo chi apant totu custa fortza, finas si sunt capatzos de comunicare bene cun sos giornales. Ma su problema est meda prus mannu.

Sa chistione de sa malaratìfica de sa Carta in tamen l’aiamus pesada (comente Sòtziu Limba Sarda in su 2004 !!! e comente ufìtziu in su 2011) ca est un’ocasione pro megiorare su livellu de protetzione de su sardu. Ma s’atzione polìtica de senadores, guvernantes regionales e intelletuales mi paret lasca.  Imbetzes, resessende a pesare su livellu de calicuna lìnia de protetzione, si podiat posca isfrutare sa tutela europea pro nde bogare dae s’Itàlia de una lege prus avantzada de sa 482/99. No isco cantu sos polìticos e sos intelletuales sardos chi sunt sighende sa chistione nde siant atinados de custu. Tzertu chi, si su resultadu at a èssere negativu, unu pagu ant a èssere responsàbiles issos puru.

Amus a bìdere, isperamus chi su Parlamentu nos fatzat una de cuddas sorpresas chi no as at a lassare a buca aperta. A èssere ismentidos in positivu est cosa bona, cando càpitat.

Su matessi est pro sas normas de atuatzione de s’istatutu pro sa gestione de su dinare pro sos ufìtzios e pro s’iscola. Gasi comente est, in intro de sos lìmites impostos dae sa 482/99, non mi paret chi at a giuare meda. Pro su primu setore non b’at prus dinare, e finas si ti dant s’autonomia pro gestire 300 o 400 mìgia èuros a s’annu (semus in custas tzifras a urtimera) no est chi podes isperare de cambiare su mundu. E pro s’iscola, sas cumpetèntzias de coordinamentu, no est chi siant su poderiu assolutu: podes petzi aparitzare calicunu addòbiu cun sa Diretzione Ministeriale Iscolàstica e cuncordare sos interventos. Ma cumandant semper issos, est craru. Sa Regione pro s’iscola istatale est unu bancomat e arriscat de non contare nudda. Ponet su dinare, in s’iscola, e posca non podet mancu programare.

A dies de oe sa situatzione est custa. Sa cumpetèntzia pro sas limbas de minoria in iscola est a manera printzipale in cabu a s’Istadu. Sa Regione non podet programmare mancu un’ora de sardu  in oràriu curricolare ca no at prerogativas in custu. Su chi podet fàghere est a pònnere a disponimentu summas e istantziamentu pro sustènnere sas iscolas chi, impreende s’autonomia iscolàstica issoro, detzidint liberamente de dedicare calicuna ora de s’oràriu de a mangianu a s’imparu de sas limbas de minoria.   De prus no est adduidu.

S’idea de sas normas de atuatzione pro otènnere carchi cumpetèntzia in prus l’aiat dada sa matessi Corte Costitutzionale in sa famada sentèntzia 159 de su 2009 cando aiat annuddadu sa lege regionale de su Friuli Venètzia Giùlia chi si fiat atrivida a programmare duas oras de sardu in sas iscolas paris cun àteras dèrogas non autorizadas a sa lege. Sa matessi Consulta aiat declaradu chi non fiat su casu de aproare leges foras de s’ordinamentu (sos paletos de sa 482), ma chi diat èssere istadu pretzisu a sighire sa sèmida de su decretu legislativu pro sas regiones a istatutu ispetziale cun su mèdiu de normas de atuatzione.

Sas normas de atuatzione, segundu famados costitutzionalistas, sunt leges particulares chi in sa gerarchias de sas fontes si ponent in subra de sa lege ordinària e in suta de cussa costitutzionale. Duncas, si colat unu reconnoschimentu de poderiu in sa norma de atuatzione, at totu sa balia bastante pro modificare sa lege ordinària.

Cale istrumentu mègius pro chircare de otènnere prus poderios pro programmare su sardu in sas iscolas? S’ùnica alternativa diat èssere a mudare s’Istatutu Ispetziale (chi est una lege costitutzionale) ponende sas cumpetèntzias iscolàsticu-linguìsticas in cabu a sa Regione. Ma cantos annos bi diat chèrrere? E cantu cumbichimentu e fortza polìtica?

Tando sa Consulta cun cussa sentèntzia, finas neghende a sa lege avantzamentos pro more de sos lìmites de sas normas de atuatzione friulanas, aiat abertu un’àidu chi podiat èssere imbucadu pro otènnere calicuna cosa. Est a nàrrere chi, at fatu cumprèndere sa Corte, chi si sas normas de atuatzione friulanas esserent istadas diferentes (prus ampliativas), tando sa lege diat àere pòdidu barigare sos impedimentos de sa lege 482.

Difatis sa Corte narat de sa 482/99:

“Questa legge si autoqualifica come non modificabile da parte delle Regioni ad autonomia ordinaria, dal momento che lascia ai rispettivi legislatori il solo potere di adeguare la propria normativa, nelle materie ad essi devolute, ai principi della legge statale (art. 13).

Per le Regioni a statuto speciale, escluso che la legge possa innovare le speciali norme statutarie esistenti, si prescrive che «l’applicazione delle disposizioni più favorevoli previste dalla presente legge è disciplinata con norme di attuazione dei rispettivi statuti» (art. 18).”

Duncas sa matessi lege 482/99 prevedit una possibilidade de barigare sos lìmites suos etotu cun sas normas de atuatzione de sas cales semus faeddende. Sa possibilidade est cussa de impreare sas normas de atuatzione.

“È quindi questo lo strumento cui la Regione poteva ricorrere per introdurre eventuali normative volte alla «salvaguarda delle […] caratteristiche etniche e culturali» dei suoi cittadini «qualunque [fosse] il gruppo linguistico» di appartenenza, che fossero derogatorie rispetto al contenuto della legge n. 482 del 1999.

A tale procedura – conformemente, del resto, a quanto previsto dal già citato art. 18 della legge n. 482 del 1999 – si è fatto ricorso per procedere alla approvazione del d.lgs. 12 settembre 2002, n. 223, recante «Norme di attuazione dello statuto speciale della Regione Friuli-Venezia Giulia per il trasferimento di funzioni in materia di tutela della lingua e della cultura delle minoranze linguistiche storiche nella regione».

Non si rinvengono, invece, in alcuna parte del suddetto decreto legislativo di attuazione disposizioni che introducano direttamente, o che autorizzino il legislatore regionale ad introdurre normative derogatorie al contenuto della legge n. 482 del 1999”.

Su chi paret fatzat cumprèndere sa Corte tando, mancari non lu nèrgiat a craru e impreet s’argumentu pro distrùere su chi at fatu sa Regione Friuli, est chi si in sas normas de atuatzione pones normas derogatorias posca una lege ampliada las podes fàghere. Si intamen in sas normas de atuatzione ti lìmitas a adduire sa norma istatale de riferimentu tando non podes fàghere àteru in sa lege regionale si non cunfirmare sa capia de sa 482.

E custu no intamen sa Corte Costitutzionale lompat a congruos chi controit su chi narat etotu.

“In ogni caso, sia che da ciò si desuma che la normativa di attuazione abbia recepito, al di là degli adattamenti previsti nei commi dell’art. 1 successivi al primo, il contenuto della legislazione statale (con la conseguente maggiore forza che l’ordinamento attribuisce alle norme di attuazione degli statuti speciali rispetto alla legislazione ordinaria sia dello Stato che delle Regioni, vedere sentenze n. 132 del 2009, n. 341 del 2001, n. 212 del 1994 e n. 20 del 1956), sia che si evinca che la normativa di attuazione si sia limitata a non introdurre norme derogatorie alla suddetta legislazione statale, il risultato è che la legge regionale non può divergere da quest’ultima”.

Duncas, a bisu meu, nointamen custu orientamentu chi si controit a sa sola (chi a s’epoca de sa sentèntzia aiat bidu polèmicas e finas unu relatore de sa sentèntzia chi si fiat dimìtidu pro sa manifesta contrariedadee ingiustìtzia de su chi aiat naradu sa Consulta) s’àidu est abertu a una polìtica chi apat amore pro sa limba sarda pro otènnere normas de atuatziones megiorativas de sa 482.

Ma su male est chi in Itàlia non b’at àera bona pro sas minorias.

Calicunu diat pòdere nàrrere: ma pro ite non l’as propostu tue a tempos tuos? Est beru, ma in parte l’aia propostu puru, ma tando non bi fiant sas cunditziones polìticas. Comente como etotu. No est una curpa personale de Cappellacci o de Pigliaru, est sa polìtica sarda chi est gasi. Rinunciataria cun su guvernu.

Su fatu est chi sas cumpetèntzias in subra de sa limba si diant dèpere batire a una mesa de discussione generale cun su Guvernu in mesu a totu sos àteros problemas.  Ma b’est sa fortza e s’idea de fàghere custu?

Si podet fintzas pèrdere, ma sa tentada est a òbligu. Est pretzisu mescamente unu traballu polìticu però, non giurìdicu. Sa polìtica, su Cussìgiu Regionale,  depet fortzare sa situatzione cun atza e barra. Depent nàrrere a su guvernu regionale chi depet a andare anca est su guvernu italianu e pedire cun fortza custas normas de atuatzione chi barighent sa 482 pro podere intervènnere cun calicunu isperu de resessida in s’insinnamentu de su sardu in sas iscolas.

Si nono abarrat totu comente est cun 482/1999 e lege 3/2009 ca su “Coordinamentu” de sa Regione no est grandu cosa: est petzi a si sètzere in sa mesa cun sa Diretzione Iscolàstica Regionale e disinnare paris cun issa (ma sa cumpetèntzia primàrgia est de issa etotu) comente gastare su dinare a sas iscolas chi “liberamente e autonomamente” podent aderire o nono a sas oras curricolares de sardu.

Si non si resesset a fàghere custu avantzamentu s’ùnica possibilidade abarrat sa modìfica de s’istatutu cun su protzedimentu tìpicu de sa modìfica de sas leges costitutzionales.

Finas sa delega pro gestire sos isportellos no est una conchista no isco comente. Diat èssere istada bona finas a su 2008-2009 cando galu b’aiat dinare chi s’istadu trasferiat a sa Regione. Como chi dat belle 400 mìgia èuros pro 377 comunes e 4 o 8 provìntzias est comente a si leare in costas e “gestire” sa misèria.

Tando custa ratio misteriosa de sa delibera de su 17 de freàrgiu forsis est a si nde leare custas normas de atuatzione comente pacu regalu bene allichididu e infrochetadu (pro nde fàghere una chistione de propaganda e de “immagine”) finas si in intro est belle bòidu e cun istrinas làngias.

Difatis sa batalla verdadera est a dies de oe su finantziamentu de sa lege 482 chi est lòmpidu a sos tèrmines mìnimos. S’Itàlia tenet impitzos internatzionales pro sas minorias chi depet rispetare. Non finantziare cantu deghet sa 482 est a non rispetare custos òbligos. Sos Sardos si diant dèpere indiritzare a su Cussìgiu de s’Europa pro fàghere rispetare sos deretos linguìsticos issoro dae banda de s’istadu italianu.

Si nono, pro sa limba nostra amus a sighire gasi: faghende finta de fàghere, movende cada tantu sa propaganda pro unu tìtulu in su giornale e pistende s’abba che macos. Eutanasia orientalista de su sardu a istracu baratu.

Leave a comment

Send a Comment

S'indiritzu email tuo no at a èssere publicadu. Is campos pedidos sunt signados *