"A dies de oe", sa Regione, su sardu at abbandonadu? Intendimus a Pepe Coròngiu

Pepe Coròngiu est un’esponente de balia de su movimentu linguìsticu, ativu dae deghinas de annos in sa pelea pro s’ufitzialidade de su sardu. Issu at publicadu  giai unu bellu grustu de libros: sàgios comente “Una limba pro guvernare” (2004), “Pro una limba ufitziale” (2006), “Una limba comuna cun milli limbàgios” (2009), “Il sardo una lingua normale” (2013),  e sa  regorta de contos “Metropolitània”  (2019).  S’ùrtimu traballu, essidu in custas dies pro s’editore Condaghes, si narat “A dies de oe. Annotos pro una limba sarda tzìvica e cuntemporànea”.

Comente est nàschidu custu libru?

Aia pensadu a fàghere essire custu libru in unu tempus che a custu cando est craru chi sa polìtica linguìstica est lòmpida a unu puntu mortu. Sa Giunta Regionale atuale paret chi no apat postu apentu a sa limba sarda in duos annos (pustis sos chimbe annos negativos de Pigliaru) e semus totus atzuvados in una paule sena essida. Podet èssere custu su mamentu pretzisu pro fàghere unu suntu de su chi amus fatu finas a como e li dare prus balia cun un’espositzione prus resonada e assentada. Gasi apo fatu cun “A dies de oe”. Est unu libru pro chie cheret faeddare e iscrìere su sardu non comente dialetu antropològicu, ma comente limba tzìvica.

Ite cheret nàrrere a tènnere su sardu comente limba tzìvica?

Bolet nàrrere chi su sardu est una limba ufitziale e normale comente sas àteras. Duncas chi devet crèschere e imparare comente podet mudare, sena pèrdere s’identidade sua, pro si impreare in custos usos. In su libru est possibile a bìdere comente si podent risòlvere problemas pro fàghere una limba amministrativa, giurìdica, istitutzionale, polìtica, iscientìfica, sagìstica, mediàtica, giornalìstica, webìstica, literària.  Parent sistemas diferentes, ma b’at unu continuum intro totu custas crezes de registros linguìsticos. Unu tzìvismu linguìsticu nou militante chi abalentet custos impreos podet èssere su sarvamentu pro unu movimentu de sa limba chi mi paret in abbas malas.

In su traballu de recùperu de su sardu, ite problemas b’at pro su lèssicu?

No, non bi nd’at, ma a una cunditzione. Depimus lassare a banda s’idea de sardu comente limba de bidda, de domo, de sos mannois e depimus comintzare a la tratare comente sa limba normale de sa natzione chi semus. Est prus unu problema polìticu (colletivu) e psicològicu (pro s’individuu) chi non tècnicu. Si custu passàgiu si faghet, tando est làdinu chi in sa limba tzìvica est de òbrigu, comente in totu sas limbas, a impreare sos tecnitzismos, sos cultismos internatzionales e totu sas paràulas noas chi servint.  Paris cun s’istandard comunu chi, a manera òvia, est sa cunditzione mìnima pro una limba chi si fatzat rispetare in su mundu.

E cales sunt sos problemas de terminologia?

Pro sos limbàgios prus tècnicos bastat de cunfrontare cun sas àteras limbas, mescamente sas neolatinas prus a probe a sa nostra, ma finas cun s’inglesu internatzionale. Cando unu tèrmine est impreadu in totue non b’at resone pro non lu adatare finas in sardu. Posca bi sunt sos problemas de s’univotzidade, de sa pretzisione, de sa craresa chi sunt prus tèteros cando prus su registru est tancadu. Andende cara a registros prus lascos comente su de su giornalismu o de sa literadura si podet finas traballare mègius cun sa sienda de lèssicu istòricu e traditzionale chi tenimus. Est tando chi podimus dare identitade e galania. Ma pro sos tecnoletos balet de prus s’efitzèntzia de s’espressada. Su fatu est chi in Sardigna s’est fata propaganda meda contra a s’istandard ùnicu ponende cunfiàntzia in s’ignoràntzia generale. Ma unu est su lèssicu chi tocat a impreare pro su deretu, àteru est cussu pro sa poesia o pro sa prosa literària.  Bi diant chèrrere infrastruturas pro custa limba (ditzionàriu normativu, gramàtica normativa, istitutu de terminologia, istùdios acadèmicos, formatzione, cunfrontu, cuncàmbias), ma mi paret chi s’assessore in càrriga Biancareddu no apat fantasia. In duos annos amus bidu petzi s’aplicatzione burocràtica de sa lege de su 2018 aproada dae su csx e chi su cdx no aiat votadu. Cheret nàrrere chi su cdx no at ampramanu culturale pro faghere una lege sua? Giogat cun sas règulas de su csx?   Lege chi in prus no agradat a su movimentu linguìsticu e chi est giai unu fallimentu totale pro iscolas e operadores. Non mi paret chi s’assessore apat un’idea de polìtica linguìstica, prus a prestu ischit chi in bilantzu b’at istantziamentos e mecanicamente gastat su dinare pro inèrtzia.

Sas limbas ufitziales si sunt semper ispainadas gràtzias a s’interventu pùblicu; in Sardigna comente si ponet su sistema polìticu in cara de sa prospetiva de una limba normale?

Creo chi su presidente sardista de sa Regione no apat dedicadu su tempus e s’atentu pretzisu a custu argumentu. No in tamen in campagna eletorale apat naradu chi pro issu su sardu depiat àere fatu su brincu a “limba natzionale”, a dolu mannu no at fatu nudda. In prus, sende sardista, at apaltadu s’assessoradu a una fortza polìtica italianista e romana comente s’UDC, chi no est sa prus adata pro manigiare chistiones identitàrias. Non nde cumprendo de polìtica, ma penso chi a sa prima ocasione chi si torrat a cumassare custu guvernu, depat fàghere intrare nessi unu o una sardista pro torrare sa chistione in surcu. Ma su cumportamentu de Solinas si podet acrarire finas cun unu sentimentu isparghinadu de indiferèntzia de totu sa classe polìtica e dirigente sarda pro sa chistione de sa limba. Sos polìticos sardos pensant chi su de sa limba est unu mundu fatu de gente chi brigat sena pasu pro non s’ischit ite. Sunt issos sa càusa de sos chertos eternos, ca non detzidint mai, e però dant sa curpa a chie lis cumbenit. Sa contraditzione nostra est ca una limba ufitziale sena su podere pùblicu non si podet fàghere.  Totu sas dificultades movent dae in cue. Sas brigas de sos espertos e esperteddos sunt s’efetu calculadu de detzisiones polìticas non fatas, chi a bi pensare bene sunt detzisiones su matessi.

E su mundu acadèmicu?

Sunt giai sete annos chi sa polìtica linguìstica at cambiadu manu e si nch’est ghetada a valorizare dialetos e variantes bastu chi siat e chi sa LSC est unu pagu abandonada (ma est semper s’ortografia chi maistrat e liderizat s’editoria mancari non chèrgiant). Unu tempus si naraiat chi fiat sa LSC su problema, ma in sete annos amus bidu chi sas cosas imbetzes sunt andadas peus. Duncas, su problema non fiat s’istandard chi faghiat brigare comente aiat iscritu finas s’antropòlogu Bachis Bandinu, chi a bisu meu faddit. Su problema est chi su mundu culturale oligàrchicu, e sas universidades, non cherent su sardu. O nessi cussa idea de sardu. E bostu. Difatis annos a como fiant semper a boghes, iscriende e protestende e faghende burdellu contra a sa Regione chi traballaiat a beru pro sa limba. In custos ùrtimos annos de disacatu sunt mudos e custu mudìmine faeddat prus de cada àtera cosa. Issos adduint s’immobilismu e su disacatu. Comente apo semper naradu sunt parte de su problema non de sa solutzione.

Possìbile est unu movimentu dae bassu chi abèrgiat su caminu a una crèschida noa de sa limba sarda?

In custu mundu imbessadu e conca a giosso in ue intelletuales disallineados pedint su reconoschimentu e s’impreu de sa limba ufitziale, mentres sa classe dirigente cheret abbarrare in una situatzione dialetale cun sa limba comuna italiana, est s’ùnica cosa chi si podet fàghere. No isco ite nde diant àere pensadu Simon Mossa, Lilliu e Lussu chi a sa fine de sos Annos Sessanta e primos Setanta aiant resonadu meda de una limba tzìvica unitària, ma penso chi sa batalla est galu in possa e nemos podet nàrrere de àere bintu o pèrdidu a manera definitiva. Duncas nos abbarrat s’arma non violenta de sa perseveràntzia. E nos abbarrat s’esempru chi devimus dare: sighire a iscrìere, faeddare, difundere, ispainare e pesare is fìgios in sardu pro garantire unu venidore a custa limba. Non totu at a èssere ispèrdidu.

Salvatore Serra

Leave a comment