Aristòtele in sardu 3. Sa fìsica e s’ètica

-de Giuseppe Corronca –

Si sa metafìsica istudiat s’èssere in cantu èssere, sa fìsica istudiat s’èssere chi si movet. Bi sunt tres ispetzies de movimentu: su movimentu in tundu chi non est sugetu a sa nàschida e sa morte; su movimentu dae subra a suta e dae suta a subra. Custos ùrtimos duos sunt sugetos a nàschere e a mòrrere e sunt pròprios de sos bator elementos chi cumponent su mundu sub-lunare: terra, abba, aria, fogu. Onniunu de sos bator elementos at in s’universu unu logu naturale dae su cale est ghiadu e a su cale torrat. S’universu de Aristòtele est perfetu, ùnicu, finidu, eternu e no bi sunt logos bòidos.

Sa fìsica istudiat fintzas s’ànima, chi est una forma incorporada de sa matèria. S’istudiu de s’ànima est ogetu de sa psicologia. S’ànima est definida dae Aristòtele comente «s’atu primu de unu corpu chi at sa vida in potèntzia». Sas tres funtziones de s’ànima sunt: vegetativa, sensitiva, intellettiva.

Pro su chi pertocat sa gnoseologia, Aristòtele partit dae sa sensibilidade: non petzi bi sunt sos chimbe sensos, ma bi est fintzas unu sensu comunu chi pertzepit sas determinatziones sensibiles comunas a prus sensos. Su sensu comunu est fintzas “cussentzia de sa sensibilidade”, est a nàrrere su fatu de “intendere de intendere”. S’immaginatzione est sa facultade de prodùere figuras sena dipèndere dae sos ogetos a sos cales si bortant: s’immàgine est unu sinnu lassadu in s’ànima dae sa sensatzione. S’intelletu, traballende subra de sos datos de sa sensibilidade e de s’immaginatzione, resessit a fraigare sos cuntzetos universales chi sunt a sa base de sa connoschèntzia. Sos cuntzetos passant dae s’intelletu potentziale a s’intelletu ativu.

In àmbitu èticu, Aristòtele, pensat chi onni atzione est fata pro una finalidade chi est sa felitzidade, chi si identificat cun su Bene prus mannu. S’òmine est cuntentu petzi si bivet segundu resone e, duncas, segundu virtude. Bi sunt duas genias de virtude: ètica e dianoètica. In sa prima si depet seberare su mesu giustu intre duos estremos vitziosos. Sa virtude ètica printzipale est sa giustìtzia, subra de sa cale si fundat su deretu e sa lege. Sa segunda est pròpia de s’ànima ratzionale e cumprendet s’iscièntzia, s’arte, sa sabidoria, sa sapièntzia, s’intellighèntzia. Sa vida teorètica est su gradu prus mannu de realizatzione de s’òmine.

In s’Ètica nicomachea, Aristòtele, faeddat de s’amistade (filía), chi podet èssere fundada subra de s’utilidade, subra de su praghere o subra de su bene. Petzi custa ùrtima est sena interessu. Sa mègius amigàntzia si realizat intre eguales in comunidade (koinonìa). Est pròpriu dae s’esigèntzia de sa vida assotziada chi naschet s’idea polìtica de Aristòtele. A sas tres formas de guvernu: monarchia, aristocratzia, politia, si oponent tres degeneratziones: tirannia, oligarchia, democratzia. Sa mègius forma de guvernu est sa politia, in ue cumandant sos prus, chi est una bia de mesu intre s’oligarchia e sa democratzia.

In sa Poètica, Aristòtele, faeddat de sa poesia e de s’arte comente istrochidura (mimesis). S’arte tenet una funtzione catàrtica e educativa pro s’òmine.

Est inutile a nàrrere cantu Aristòtele siat istadu de importu e cantu s’influèntzia esertzitada dae issu siat istada de fundamentu pro s’istòria de su pensu otzidentale. A resone est cunsideradu unu babbu mannu de sa filosofia. S’eredidade sua est colada peri discìpulos Grecos comente Teofrasto, Aristosseno, Eudemo, Dicearco e Stratone de Làmpsaco. In s’Edade de Mesu est istadu su puntu de riferimentu de sa cultura filosofica e teològica de cussu perìodu. In su Rennaschimentu at tentu fortuna gràtzias a aristotèlicos comente Pomponazzi, Cesalpino, Zabarella e Cremonini, pro èssere in fatu acantonadu cando sas ideas noas de sa naschente iscièntzia moderna cumentzant a si fàghere logu. Semper che semper s’importàntzia sua abarrat immudada fintzas in dies de oe.

Giuseppe Corronca

Leave a comment