"Òmines che a nois", Lussu bortadu pro sos catalanos

"Òmines che a nois", Lussu bortadu pro sos catalanos

-de Giagu Ledda-

trincea3

   In custas ùrtimas dies sardos medas paret si siant sentidos ofesos ca sa Brigada Tataresa no est istada invitada  a partetzipare a sa disfilada militare de su duos de làmpadas in Roma. Un’amigu, chi rispeto e apretzio, at iscritu a custu propòsitu, chi sa Brigada Tataresa est istada tratada peus chi non sos Àscaros eritreos. Sa veridade est chi  dae semper est istada tratada comente una Legione furistera.

    A cutu propòsitu, in s’àtera chida apo tentu s’ocasione de torrare a lèghere unu libru chi tratat de sa Brigada Tataresa, “Un anno sull’altipiano” de Emilio Lussu, ma in una tradutzione a su catalanu cun un’introdutzione iscrita in su 1990, pro un’editzione in italianu, dae Mario Rigoni Stern, chi afirmat chi est su libru, de totu sos chi s’ant iscritu de sa prima gherra mundiale, chi mègius tratat cussu fatu istòricu. Sos giòvanos, iscriet Rigoni Stern, bi podent agatare su chi sos libros de iscola no narant, su chi sos professores no insegnant, su chi sa televisione mai at a dare a bìdere. E mancu su tzìnema.

    Non tèngio s’ocasione de torrare a bìdere su film de F. Rosi “Uomini contro”, basadu in su libru de Lussu, ma a seguru chi non m’at a trasmitire s’idea de sa gherra, in totu sos aspetos suos, comente mi l’at dada sa riletura de su libru de Lussu.

trincea2

    Lussu nos mustrat sa veridade de sa gherra, nos descriet sas dies de discansu in trintzea, b’at fintzas dies de alligria narat s’autore e de assèliu, pro a isse prenas de leturas, una manera de resistire a s’idea chi in sa gherra tocat a èssere un’animale chi catzat e ochit òmines, renuntziende a ogni tipu de vida ispirituale. Lussu, pro esempru, in cussu annu de gherra leghet s'”Orlando Furioso” e “Les fleurs du mal” de Baudelaire, tzitende unu versu de su poeta frantzesu in sa prima pàgina de su libru: “J’ai plus de souvenirs que si j’avais mil ans”

   S’àtera veridade de sa gherra, sa prus crudele, sa prus orrorosa: …. “Nois ebbia tenìamus sa veridade a in antis de ogros” iscriet Lussu,  est rapresentada dae sa descritzione de sos momentos de s’atacu in ue, atontados o imbreagos dae su cognàc chi si lis daiat a ampra manu, sos pòveros sordados moriant in atziones chi s’ischiat fiant cundennadas a non servire a nudda, francu a pònnere in movimentu sa màchina militare o a fàghere cumprire sa disciplina, resone màssima chi totu abbratzaiat e giustificaiat. “Sos cumandantes, – afirmat un’ufitziale – no s’isbàlliant mai e non faghent errores. Cumandare cheret nàrrere a tènnere su diritu chi tenet unu superiore geràrchicu de dare un’òrdine”. Sa veridade chi teniant a in antis de ogros fiat sa de su generale chi òrdinaiat atzione suitzidas cun su prèmiu asseguradu de tènnere una morte eròica.  Morte chi risparmiat a isse chi l’aiat disafiada abbaidende dae un’osservatòriu suta de tiru de s’inimigu.

     Chèrgio a ùrtimu resartare un’àteru aspetu de su libru: s’umanismu chi iscabitat dae sas pàginas iscritas, umanismu chi sa versione catalana at chertu pònnere giai in su tìtulu, non traduende·lu literalmente ma, torrende·lu a iscrìere. Su tìtulu est “Homes com nosaltres”, Òmines che a nois.

trincealibromeglio

     Su narradore, su tenente Lussu, mai numenadu però cun su sambenadu suo, una die arrivit a una positzione a curtzu meda a sas lìnias inimigas, dae ue podet bìdere sas trintzeas, sos chi b’istant in intro, sa vida chi faghent. Fiant “… unos òmines che a nois, fatos de sa matessi matèria nostra, sas uniformes che sas nostras, e in cussu momentu si fiant movende, faeddende intre issos e leende su cafè, comente fiant faghende a in segus nostru e a sa matessi ora, sos cumpàngiosa nostros.” …..”Sena èssere bidu dae isse tenia a in antis meu un’ufitziale giòvanu, estràneu a su perìgulu. Apretende su pòddighe ebbia, lu dia àere mortu. Su de èssere tzertu chi sa vida sua dipendiat dae mene, m’at fatu dudare. Tenia a in antis meu a un’òmine. Un’òmine. “

    Est inoghe chi Lussu iscoberit chi cussu ufitziale e totu sos sordados sunt “Òmines che a nois”. E sa tradutora de su libru, Teresa Muñoz Lloret, l’at postu comente tìtulu.

   Un’ùrtimu cunsideru: a cando a traduire custu libru in sardu?

Leave a comment

2 Comments

  1. M’iscuso cun su tradutore Matteo Porru pro non connòschere sa tradutzione sua de su libru de E. Lussu.

Send a Comment

S'indiritzu email tuo no at a èssere publicadu. Is campos pedidos sunt signados *