de Giuseppe Corronca
Fundadore de s’atomismu est cunsideradu Leucipu de Miletu, ma s’esponente majore est su dischente suo, Demòcritu de Abdera (nàschidu prus o mancu intre su 460 e mortu in su 400-380 a.e.v.). A isse sunt atribuidos iscritos comente Sa cosmologia pitica, Subra de sa natura, Subra sas formas de sos Àtomos.
Pro s’atomismu sa connoschèntzia movet dae sa constatatzione de sas cosas pro mèdiu de sos sensos; si isvilupat pro mèdiu de una autònoma elaborazione intellettuale e lògica de sos datos e arribat a una teoria in gradu de ispiegare su chi sos sensos si lìmitant a ammustrare.
Sos atomistas, in s’arresonu issoro, moent dae su cuntzetu de àtomu. Custa paràula protzedit dae su grecu e cheret nàrrere «chi non si podet partzire». S’àtomu, difatis, est sa parte prus pitica de sa matèria. Contra Zenone, issos pensant chi sa matèria non podet èssere partzida a s’infinidu: sa divisibilidade est possibile petzi in àmbitu lògicu-matemàticu, ma non in sa realidade, ca a fortza de partzire sa matèria, a pustis no abarrat prus nudda. Custa dotrina est fundada non subra una base iscientìfica e isperimentale, ma subra una dedutzione ratzionale.
Àteras caraterìsticas de s’atomismu sunt: a) su materialismu, ca sa matèria est s’ùnica sustàntzia e s’ùnica càusa de totus sas cosas. Fintzas s’ànima est materiale; b) s’ateismu, ca non est ammìtida peruna divinidade o printzìpiu chi òrdinat su mundu; c) su mecanitzismu, est a nàrrere su mètodu de ispiegare sas cosas faghende riferimentu a sas càusas (causalismu) e no a sos fines (finalismu).
Demòcritu atrìbuit a sos àtomos sas caraterìsticas de s’èssere de Parmenide: sos àtomos sunt prenos, non mudant, non sunt creados, sunt eternos e si movent in unu logu bòidu in manera disordinada, comente su prùere chi si movet in s’àera e chi si bidet cando b’est su sole. Su “bòidu” est deduidu e postuladu dae Demòcritu pro bia razionale. Difatis, si b’est su movimentu, bi depet pro fortza èssere su bòidu.
Sos àtomos faghent nàschere e mòrrere sas cosas pro mèdiu de s’unione e de sa separatzione intre issos e est pro custu motivu chi pro Demòcritu bi sunt medas mundos e s’universu est infinidu.
Demòcritu faghet una patzidura de sas caraterìsticas chi nois damus a sas cosas: unu contu est sa cantidade comente su nùmeru, su movimentu, sa figura, chi sunt propriedades ogetivas; àteru contu est sa calidade comente su sabore e su fragu chi sunt propriedades sugetivas.
In àmbitu èticu, Demòcritu, teorizat una forma de “ratzionalismu morale”, segundu su cale s’òmine depet chircare sa felitzidade no in sas cosas de su mundu, ma intre isse, rispetende isse etotu e sos àteros.
Su mèritu istòricu de Demòcritu est istadu de seguru cussu de èssere istadu su primu filòsofu grecu a si pònnere, pro la nàrrere cun Carlo Sini, «in sa diretzione de s’istrada maistra de s’iscièntzia otzidentale moderna».
Giuseppe Corronca
Leave a comment