Alagon: soberanu sardu mancadu o feudatàriu catalanu rebelle?

Alagon: soberanu sardu mancadu o feudatàriu catalanu rebelle?

– de Sarvadore Serra –

Domo Alagon Biddesorri
Domo Alagaon de Biddesorri

Lenardu Alagon (Aristanis, 1436Xàtiva, 1494), est istadu s’ùrtimu marchesu de Aristanis (14701478). Cun issu, sa Sardigna at fatu s’ùrtima gherra contra a sa Corona de Aragona.

In su  1470, a pustis de sa morte de su marchesu de Aristanis Sarvadore Cubello (discendente in lìnia maschile dae su giùighe Ugone 2 de Arborea), sa titularidade de su fèudu est colada a s’erede inditadu in su testamentu, su nebode Lenardu Alagon, primu fìgiu (de oto) de sa sorre Benedita Cubello e de su nòbile Artaldu Alagon   Luna, sennore de Pina de Ebro, de  Sástago e de àteras biddas.

Giai Artaldu, chi discendiat dae sos primos “òmines ricos” aragonesos, si fiat bortadu contra a  sa Corona:  in su  1410,  a su  cumandu de bator naves cun Cassianu Doria, aiat cunchistadu Longone difesu dae sos aragonesos.

 S’erede suo, su marchesu Lenardu,  s’est cojuadu cun Maria Linan de Morillo, chi l’at dadu bator fìgios òmines (chi no ant tentu eredes) e duas fèminas. A custa sutzessione  (bida male pro more de sa reverdia de su babbu  Artaldu) l’at fatu sa gherra su vitzerè de Sardigna, Nicolau Carroç de Arborea, sennore de Mandas e de Terranova Pausania. Issu si cheriat mere de cussu territòriu mannu, e naraiat chi su testamentu non podiat tènnere valore, ca su re aiat giai detzisu chi, a pustis mortu Cubello, su marchesadu de Aristanis e sa contea de su Gotzeanu cheriant incorporados  in sa  Corona de Aragona. Sa prima batalla  b’est istada su 14 de abrile de su 1470 a curtzu a Uras, in ue at bintu  Alagon, cando chi Carroç si nch’est dèvidu retirare a Casteddu.

In su  1474, cun su tratadu de paghe de  Urgell, su re Juan II de Aragón (chi li naraiant el Grande), at reconnotu  a Lenardu Alagon su deretu de sutzessione, ma su cumportamentu provocatòriu de  Carroç at fatu torrare a cumintzare sa gherra. Su vitzerè non s’est atrividu  a parare fronte a su rivale in campu abertu, ma est andadu a Bartzellona e at cumbintu su soveranu a protzedire contra a su marchesu con s’acusa de lesa majestade e fellonia,  chi cheriat nàrrere cunfisca de sos  fèudos e pena de morte. Cun unu decretu de su 1477 su re at agiuntu custa cundenna a totu sa famìlia Alagon.

Casteddu de Xativa
Casteddu de Xativa – Logu de sa presonia e morte de Lenardu Alagon

Sa gherra s’est ispainada in su cabu de susu, in ue a Alagon l’aiant promissu agiudos  dae bandas de sos  genovesos e de su duca de Milanu, chi però non sunt arribbados. Imbetzes  Carroç  at otentu tropas bene armadas dae  Sitzìlia e dae Nàpule.

Su 19 de maju de su 1478 s’esèrtzitu aristanesu at pèrdidu in manera definitiva in sa batalla de Macumere. Lenardu, in antis de sa derrota, at abbandonadu su campu de batalla  e, cun sos frades, sos fìgios e su visconte de Seddori, si nch’est fuidu a Bosa dae ue s’est imbarcadu in una nave cun s’idea de nche cròmpere a Còrsica.

Pro neghe de unu traitore sa nave at furriadu chirru a  Sìtzìlia in ue, a Alagon e a sos suos, los ant cunsinnados a s’ammirallu Villamarin. S’ammirallu, in càmbiu de los cunsinnare a su vitzerè de Sitzìlia, nche los at giutos a Bartzellona.

Pustis nche los ant impresonados in su casteddu valentzanu de Xàtiva, in ue Lenardu e Giuanne de Sena, visconte de Seddori, sunt mortos  in su  1494. Nche los ant interrados in su campusantu suterràneu de sa roca de Xàtiva. A pàrrere de s’iscritore Pedru Carboni, sa morte issoro est istada causada dae su dolu mannu pro su chi lis fiat acuntèssdu.   

A sos custrintos de su marchesu, imbetzes, nche los ant liberados pro òrdine de su re, ma lis ant proibidu de ghirare a Sardigna. Dae su 1481, duncas, su marchesadu aristanesu est coladu a sa Corona e l’at guvernadu  unu funtzionàriu de su re.

Lenardu Alagon
Lenardu Alagon

Belle gasi, unu de sos fìgios de  Lenardu, Sarvadore, est resessidu a ghirare a Sardigna e, pro more de su cojuiu  cun Isabella Bejora Sivilleri, at otentu su tìtulu  de conte de Biddesorris. Sos discendentes suos ant a tènnere su tìtulu de marchesu. Sa domo-fortalesa de sos de Alagon est galu su  monumentu prus interessante de Biddesorris.

S’istemma de sos de Alagon fiat illustradu gasi: “de oro  o de prata cun ses botzas  de nieddu”; su marchesu Lenardu b’aiat agiuntu “s’àrbore  de birde israighinadu” de sos giùighes de Arborea.

Sa derrota de su marchesu Lenardu est cunsiderada  su fallimentu definitivu de s’ùrtima proa de torrare a fàghere in Sardigna un’entidade istatale indipendente. Sa sutzessione de Alagon rapresentaiat un’elementu de continuidade de su giuigadu de Arborea e custu a sa corona de Aragona no l’agradaiat A pàrrere de su  cronista catalanu Girònimu Zurita, infatis, su soveranu aragonesu no  aprovaiat  chi, mortu Sarvadore Cubello, privu de eredes diretos, esseret intradu in parte sua su nebode.

Su  tìtulu de marchesu de Aristanis si nche l’at leadu  su re de Aragona (ca fiat re de Sardigna)   e sa tzitdade s’est fata règia, est a nàrrere non prus sutammissa  a unu feudatàriu ma dipendente in manera direta dae su  guvernu tzentrale. Fintzas a pustis de s’agabbu  de su regnum Sardiniae e de su feudalèsimu, sos res  de Sardigna ant a sighire a tènnere custa dinnidade  a livellu onorìficu. Teniant  e tenent  galu sa facultade de si nd’afrorigiare  in manera formale: sos soveranos  de Ispagna, sos res de Sardigna e de Itàlia  de sa Domo Savoja, inclùdidos sos pretendentes a su tronu, e fintzas  sa lìnia primigènia maschile de s’imperadore Karl von Hasburg, chi est istadu monarca de s’ìsula  dae su  1707 a su  1720.

Ligàmenes:   https://it.wikipedia.org/wiki/Leonardo_Alagon

https://it.wikipedia.org/wiki/Marchesato_di_Oristano#cite_note-22

Leave a comment

1 Comment

  1. Contos galanos chi nos faghent ischire e connoscher s’istoria nostra cuada dae sos binchidores..

Send a Comment

S'indiritzu email tuo no at a èssere publicadu. Is campos pedidos sunt signados *