de Mauro Piredda
Cando faeddamus de traditziones populares e de su raportu chi b’at intre custas e su podere dominante, est fàtzile meda a chistionare de folclore o de folclorismu finas renuntziende a sestare una làcana intre unu cuntzetu e s’àteru. Ma nos podet agiuare Antoni Gramsci. Chi, mancari chi non fiat antropòlogu, cun sos istùdios suos at frunidu unu grandu contributu a sa demologia, a sa sièntzia chi istùdiat sas artes populares.
«Est pretzisu a l’istudiare (su folclore, Ndr) che a “cuntzetzione de su mundu e de sa vida”, implìtzita a s’ispissu, de unos cantos istratos sotziales (determinados in su tempus e in su tretu) de sa sotziedade, in pòrfia (finas issa pro sas prus bortas implìtzita, mecànica, ogetiva) cun sas cuntzetziones “ufitziales” de su mundu (o de sas bandas cultas de sa sotziedade) chi si sunt intreveradas in s’isvilupu istòricu».
Movende dae su fatu chi Gramsci non fiat ne italianu nen burghesu, sa poesia de Pepinu Mereu e de Bore Pòddighe (pro nde mentovare duos intre sos chi prus m’agradant) rapresentat o nono una «cuntzetzione de su mundu e de sa vida» bene definida?
Semper pro Gramsci «est pretzisu a distìnghere istratos diferentes: sos fossiligiados chi rifletent cunditziones de vida colada e duncas cunservativos e reatzionàrios, e sos chi sunt una sèrie de innovatziones, creativas e progressivas a s’ispissu, determinadas a manera ispontànea dae formas e cunditziones de vida in protzessu de isvilupu e chi sunt in pòrfia, o petzi diferentes, dae sa morale de sos istratos dirigentes».
Duncas sa poesia iscrita de sos mannos mentovados e sa poesia a bolu ant a èssere finas folclore, ma lu sunt in su sensu de resistèntzia a una cultura istràngia (chi fiat peri iscrita); in su sensu de literadura chi est immagasinada in sos coros de sos sardos e chi, pro èssere tramandada, est imprentada in libreddos e cantada a tenore, a dae chi in iscola paret chi non b’apat logu pro issa (francu in carchi esperimentu de giudu).
A su matessi tempus si faeddamus de folclore in su sensu de sabidoria populare (dae sa cumbinatzione de “folk” e “lore”) sa chistione si faghet agigu prus complicada. Podimus nàrrere chi in Sardigna s’improvisatzione poètica siat una sabidoria populare? Non mi paret. Su sùmene de s’arte de improvisare versos a bolu at prus de unu cabigru: ca b’est su cabigru linguìsticu e b’est finas su sotziale; b’est su cabigru de su mètodu e su de su talentu.
In sa Sardigna de su sèculu coladu (e finas in antis de tando) de seguru b’aiat prus cumpetèntzia chi non como, e duncas possibilidades prus mannas de àere aedos sardos, ma nemos podet nàrrere chi a sos prus naschiat sa capatzidade de improvisare versos rimados e metricados pro oras e oras.
Inoghe nche semus ruende in sa categoria, semper mentovada dae Gramsci, de sos “filòsofos professionistas”. Cosa diferente meda dae sa “filosofia ispontànea” de su pòpulu, mesches dae cando in sas garas poèticas sos comitados ant comintzadu a pagare a chie si siat artziaiat a palcu a cantare. Filòsofos professionistas, ma ligados a sa cultura de su pòpulu.
Ma si su cuntzetu de folclore podet mudare a segunda de su puntu de annotu, su de folclorismu o de folclorizatzione est prus craru. A su chi at naradu Paul Zumthor sa folclorizatzione est «unu movimentu istòricu in base a su cale un’istrutura sotziale, o una forma de su discursu, perdet a bellu a bellu sa funtzione sua». Sa forma de su discursu de sa gara poètica est (francu carchi mudada de importu in sos annos colados) est semper che pare, ma non perdet sa funtzione sua ca sa sustàntzia mudat die cun die, gara cun gara, finas cun temas cantados milli bias.
Tando, si est mègius a lassare a banda su folclorismu e sa folclorizatzione de sa cultura nostra (su de artziare a palcu – a su nessi pro mene – no est sa matessi cosa pro duos o tres improvisadore chi devent meledare o pro unu grupu folk chi ballat sena cunsiderare si ballat peri sa gente), est pretzisu a non renuntziare a cussu folclore positivu chi at resistidu a su domìniu istràngiu e est galu mantenende bia sa limba sarda. Ma si chistionende de cultura e de literadura l’amus fatu aende sa guarnissa de sa cultura orale, como devimus fàghere sos contos cun s’iscritura e duncas finas cun àteras iscummissas.
Pro contu meu non diat esìstere su problema de ite bi diat dèvere àere de prus in s’oferta formativa iscolàstica. Prus mùsica e literadura ca sunt su sìmbulu de sa resistèntzia linguìstica sarda o prus limba ufitziale? Si sa pòrfia est custa semus faddende. In s’iscola italiana amus una limba ufitziale chi veìculat cale si siat matèria (francu sas limbas istràngias), finas sa literadura. E cun sa limba comuna italiana de oe sos pitzinnos connoschent sos còdighes linguìsticos impitados dae Cecco Angiolieri, dae Cielo D’Alcamo e dae àteros. Duncas non diat èssere unu problema mancu pro un’iscola sardizada.
Semper chi non diamus chèrrere sos libros de sa poesia a bolu in logudoresu (o, a moda dereta, frunire sos de Pillonca) e sos de sa cantada campidanesa cun is arrègulas. Gasi faghende diamus cùrrere s’arriscu de fàghere resistèntzia no a s’italianu, ma a una grafia ùnica netzessària pro su sardu in iscola e pro su tempus benidore nostru. Est a nàrrere: no l’amus a reconnòschere ca no l’impitamus e no la cherimus impitare ca no la reconnoschimus. Est s’arriscu chi si curret cando su legisladore non s’espressat in favore de sa limba de impitare; cando movet dae s’oralidade pro cristallizare sas diferèntzias.
Si imbetzes diamus dare logu a totus sas espressiones musicales e poèticas sardas impitende manuales in limba comuna, tando amus a bìdere chi cussa porfia no at perunu sensu. E chi bi diat àere logu pro limba ufitziale e limbas literàrias, pro folclore e egemonia, pro literadura e sièntzia, pro Sardigna chi resistet e Sardigna chi contratacat.
Toh, apo dadu temas pro duas garas.
Leave a comment