– de Salvatore Serra –
Su maltesu (maltesu: Malti) est una limba semìtica derivada dae s’àrabu sìculu tardu-medievale cun superstratos neolatinos faeddada dae su populu maltesu. Est sa limba natzionale de Malta e s’ùnica limba ufitziale semìtica de s’Unione Europea. Su maltesu est una variedade latinizada de s’àrabu istòricu faeddadu, ca protzedit dae s’àrabu sitzilianu chi si fiat isvilupadu comente unu dialetu àrabu magrebinu in s’ Emiradu de Sitzìlia intre su 831 e su 1091. Pro more de s’ invasione normanna de Malta e de sa recristianizatzione de s’ ìsula cunseguentziale, su maltesu s’est evòlvidu in manera indipendente dae s’ àrabu clàssicu cun unu protzessu graduale de latinizatzione. Est, duncas, istraordinàriu comente variedade de s’àrabu istòricu chi non tenet peruna relatzione diglòssica cun s’àrabu clàssicu o cun s’ àrabu istandard modernu. Duncas su maltesu est classificadu in manera distinta dae sas àteras 30 variedades chi formant sa macrolimba àraba moderna. Su maltesu si distinghet dae s’àrabu e dae sas àteras limbas semìticas finas ca sa morfologia sua at leadu meda dae sos idiomas neolatinos, mescamente s’ italianu e su sitzilianu.
Sa base àraba originale interessat petzi su tres unu de su vocabulàriu maltesu, mescamente sas paràulas chi denotant ideas de base e sas paràulas funtzionales, ma a fùrriu de su mesu de su vocabulàriu protzedit dae s’italianu istandard e dae su sitzilianu, cando chi sas paràulas inglesas formant dae su 6% a su 20% de su vocabulàriu. Un’istùdiu de su 2016 mustrat chi, in tèrmines de limba bàsica de cada die, sos chi faeddant in maltesu resessint a cumprèndere a fùrriu de su tres unu de su chi lis narant in àrabu tunisinu, chi est s’àrabu magrebinu ligadu a s’ àrabu sitzilianu, cando chi sos chi faeddant in àrabu tunisinu resessint a cumprèndere a fùrriu de su 40% de su chi lis narant in maltesu. Custu gradu sinnaladu de intellegibilidade asìmètrica est meda prus bassu de sa intellegibilidade a pare chi b’at intre sas àteras variedades de àrabu.
Su maltesu l’ant iscritu semper cun sa grafia latina, su primu esempru supravìvidu chi nche torrat a s’ Edade mèdia tarda. Est s’ùnica limba semìtica istandardizada chi si iscriet sceti cun sos caràteres latinos.
DEMOGRAFIA
SIL Ethnologue (2015) referit de unu totale de 522.000 faeddadores de maltesu, cun 371.000 chi istant in Malta (a curtzu a su 90% de sa populatzione maltesa) cunforma a su chi narat sa Cummissione Europea (2012). Custu cheret nàrrere chi b’at a fùrriu de 150.000 faeddadores in su disterru. Su prus de sos faeddadores sunt bilìngues, sa majoria (345.000) impitat s’inglesu in manera regulare, e nat chi 66.800 pessones impitant su frantzesu in manera regulare.
Sa comunidade prus manna de disterrados maltesos est in Austràlia, cun 36.000 faeddadores referidos in su 2006 (prus pagos de sos 45.000 de su1996, e si pensat chi siant sighende a minimare).
Sa comunidade linguìstica maltesa de Tunisia nche torrat a su sèculu XVIII. In s’800 b’aiat mìgias de faeddadores, ma dae datos de su 2017 resurtat chi bi nd’at petzi dae 100 a 200.
CLASSIFICATZIONE
Su maltesu protzedit dae s’àrabu-sìculu, una limba semìtica de sa famìlia afroasiàtica, chi in su cursu de s’ istòria sua at tentu infuèntzias dae su sitzilianu e dae s’italianu, prus pagu dae su frantzesu, e, prus de reghente, dae s ‘inglesu. Oe sa base de su vocabulàriu (chi includet siat su lèssicu impitadu prus comunemente siat sas paràulas funtzionales ) est semìticu, cun imprèstidos medas Pro more de sas influèntzias sitzilianas in s’àrabu sìculu, su maltesu tenet medas caraterìsticas de cuntatu de idioma, e a su sòlitu lu descrient comente una limba cun imprèstidos medas.
Sa limba maltesa istoricamente l’ant classificada in maneras diferentes, cun calicunu chi naraiat chi s’orìgine sua fiat sa limba pùnica antiga (un’àteru idioma semìticu) e non s’àrabu sìculu, cando chi àteros creiant chi faghiat parte de sos faeddos bèrberos (un’àtera famìlia afroasiàtica). Durante su Rennu fascista de Itàlia fiat classificada comente italianu regionale.
LIGÀMENES:
https://en.wikipedia.org/wiki/Maltese_language
Leave a comment