– de Salvatore Serra –
S’euskera batua (bascu unificadu) est sa forma istandard de sa limba basca chi s’ Acadèmia de sa Limba Basca at cumintzadu a l’elaborare in s’agabbu de sos annos 60. A dies de oe est sa forma de bascu chi si faeddat de prus in totu su Paisu Bascu. Est sa forma chi si impreat de prus in sas iscolas de totu sos grados, dae sas elementares a s’universidade, in sa televisione e in sa ràdiu, e in su prus de sa produtzione literària iscrita.
Pro su chi pertocat sa comunicatzione orale, l’impitant sos faeddadores noos chi no ant imparadu unu dialetu locale, mescamente in sas tzitades, cando chi in sas biddas, in ue b’at faeddadores prus mannos de edade, sa gente abbarrat ligada a sos faeddos de su logu, mescamente in situatziones informales. In àteras paràulas, sos dialetos bascos traditzionales sighint a los impitare in sas situatziones chi los ant impitados dae semper (faeddadores bascos nativos chi lu chistionant in situatziones informales), cando chi su batua at cunchistadu campos linguìsticos noos: sas situatziones formales (in ue su bascu l’impreaiant pagu, francu in sa religione) e unu muntone de faeddadores noos chi si nono no aiant àpidu imparadu su bascu.
S’Euskera batua tenet su status de limba ufitziale in Ispagna (in totu sa Comunidade Autònoma Basca e in sos giassos setentrionales de Navarra), ma non tenet perunu reconnoschimentu in Frantza, in ue s’ùnica limba ufitziale est su frantzesu.
ISTÒRIA
Sa versione istandard de su bascu l’at bogada a pìgiu sa Euskaltzaindia (Acadèmia Reale de sa Limba Basca), tenende contu de sa traditzione iscrita. Sigomente pro sèculos custa limba at sufridu s’ aculturatzione de s’ ispagnolu e de su frantzesu (mescamente, in Ispagna, in sa ditadura de Franco, cando su bascu l’ant proibidu e est lòmpidu a curtzu a s’estintzione), s’Acadèmia at intesu su bisòngiu de creare una forma unificada de euskera, a manera chi sa limba aeret tentu una possibilidade prus manna de si sarvare.
In su 1968 b’est istadu su Cungressu de Arantzazu, in su santuàriu de Arantzazu, Gipuzkoa. In cue b’at àpidu sa focalizatzione pretzisa de su problema, cun s’elaboratzione de lìnias fundamentales pro lòmpere a s’obietivu in manera sistemàtica (lèssicu, morfologia, declinatziones e ortografia). Unu passu a dae in antis l’ant fatu in su 1973, cun sa proposta de coniugatziones istandard.
Dae tando su batua l’ant atzetadu semper de prus comente forma istandard de su bascu in iscola, in sos mèdios de informatzione e finas in s’amministratzione pùblica (1976–1983), in su cuntestu de sas autonomias regionales nàschidas dae pagu (Istatutu de Autonomia de su Paisu Bascu, 1979; megioru de sa Carta de Navarra, 1982).
IMPREU
In su sèculu presente si pùblicant in bascu unificadu belle totu sos testos iscritos, est a nàrrere testos amministrativos, libros de iscola, publicatziones de sos mèdios de informatzione, testos literàrios e totu gasi.
Su còdighe ISO 639-2 prus impreadu est su còdighe EU chi si referit semper a su bascu istandard. Su còdighe ISO 639-3 est EUS. Impitant finas su còdighe Eu-ES e su còdighe Eu-FR, ma su bascu istandard usadu in Ispagna e in Frantza format una limba ebbia, e su prus de sos tradutores de programmàrios preferint su còdighe EU.
A dies de oe sa forma istandard de sa limba l’impreant meda in iscola. In sa Comunidade Autònoma Basca e in su nord de sa Navarra peninsulare su bascu unificadu lu ponent meda comente limba de traballu. In su Paisu Bascu Frantzesu su bascu est presente in sas ikastolas e in unu litzeu, ma s’impreu suo est meda in dae segus de su frantzesu, ùnica limba ufitziale de Frantza.
Totu sos materiales de iscola e totu sas produtziones iscritas de sos insinnantes e de sos istudentes sunt in forma istandard.
B’at cursos de limba basca (unificada) in unas cantas universidades de Ispagna, Frantza e Istados Unidos.
PROFETU DE SU BASCU UNIFICADU
A pàrrere de Koldo Zuazo , istudiosu mannu e professore de sa Universidade de su Paisu Bascu , b’at ses vantàgios fundamentales de su batua pro sa limba euskera:
- Sos faeddadores de bascu si cumprendent mègius a pare cando impitant su batua. Intames, cando faeddant sos dialetos traditzionales tenent prus problemas.
- In antis de sa nàschida de su batua, sos faeddadores de euskera depiant colare a s’ispagnolu o a su frantzesu pro tratatre argumentos modernos o matèrias de traballu. Como no est prus gasi.
- Su batua at cunsentidu a pessones mannas medas de resessire a imparare su bascu.
- Sa difusione geogràfica de sa limba euskera est istada in regressu pro sèculos. Sas mapas antigas mustrant chi su bascu lu faeddaiant in un’àrea meda prus manna de oe. Como, gràtzias a sos euskaltegis e a sas ikastolas, gràtzias a sas iscolas primàrias , a sas iscolas superiores e a sas universidades in ue insinnant batua, s’àrea linguìstica basca s’est torrada a ispainare: sos faeddadores de euskera los podes agatare in cada tretu de su Paisu Bascu, e a bortas finas in foras.
- Su batua at dadu balore a sa limba, ca como si podet impitare in totu sos livellos prus artos de sa sotziedade.
- Sos faeddaores de euskera sunt prus unidos: dae cando est essidu a campu su batua, sas làcanas internas de sa limba nche sunt rutas, e su sentimentu de fàghere parte de una comunidade est prus biu. Cun una comunidade prus forte de faeddadores, sa limba basca est prus forte.
Ligàmene: https://en.wikipedia.org/wiki/Standard_Basque
Leave a comment