– de Salvatore Serra –
In su 1668 sa monarchia ispagnola fiat in crisi. Carlos II, ùrtimu Asburgu de Ispagna, fiat re de Ispagna e de s’Impèriu de ultramare de Ispagna, de Sardigna e de Sitzìlia, duca de Milanu, soveranu de sos Paisos Bassos ispagnolos, conte palatinu de Borgogna e, comente Carlos V, finas re de Nàpule. Ma sa salude sua fiat mala a beru, a su puntu chi, a paranùmene, l’aiant postu “el Hechizado” (in sardu “s’Ammaghiadu”). Finas comente cunseguèntzia de custa ghia dèbile, tando, b’aiat crisi in totu s’ Europa, in ue a s’ispissu s’alluiant fogos de rebellia, e b’aiat crisi in Sardigna, in ue s’aristocratzia sarda revìndicaiat in su Parlamentu una sèrie de mesuras, sa prima sa reserva a sos sardos de sos incàrrigos pùblicos. A rapresentare sas istàntzias de sos sardos, a su puntu de andare in pessone a sa corte de Madrid, bi fiat Don Austinu de Castelvì, marchesu de Làconi, prima boghe de s’Istamentu militare (su de sos nòbiles); in pagas paràulas, s’òmine polìticu prus de importu de sa Natzione sarda. Chie trassaiat contra a issu, in defensa de su podere monàrchicu, fiat su vitzerè, est a nàrrere su depositàriu de su podere ispagnolu in s’ìsula nostra.
Don Austinu fiat andadu in missione a Madrid presentende custas 5 dimandas:
1) sa reserva esclusiva a sos sardos de sos incàrrigos de guvernu in s’ìsula;
2) sa cunfirma de sos privilègios antigos;
3) sa rateizatzione de su donativu;
4) s’abolitzione de sa setzione criminale de s’Udièntzia Reale;
5) s’esentzione dae tassas noas non deliberadas dae sos Istamentos.
Su marchesu fiat ghiradu a Sardigna a manos iscutas, ma su pòpulu l’aiat aclamadu “Babbu de sa Pàtria”.
Su 21 de làmpadas de su 1668, a de note, in s’ìnteri chi fiat ghirende a domo, calicunu l’at fatu sa posta e l’at mortu a fusiladas. Sa resposta no at istentadu a lòmpere: su 21 de trìulas a su vitzerè Camarassa, in s’ìnteri chi fiat ghirende a su Palatzu reale cun sos custrintos, l’ant mortu issu puru a fusiladas.
Su mortòrgiu de su marchesu de Làconi est partu a totus unu delitu polìticu. E totus pensaiant chi a ochìere su vitzerè fiat istada una venga pro sa morte de su defensore de sos deretos de sos sardos. B’at àpidu un’istrutòria, e sas testimonias andaiant totus in custu chirru: chie aiat ordimingiadu sa morte de don Austinu fiat su vitzerè o, si nono, s’ambiente de sa corte (in sa mèria de sas acusas bi fiat mescamente sa pobidda de su vitzerè).
Ma sa lòmpida de su vitzerè nou, su duca de Santu Germanu, nch’at bortuladu totu. Un’istrutòria noa punnaiat a nàrrere chi sos mandantes de s’omitzìdiu Castelvì fiant sa mugere sua giòvana (tropu giòvana) e s’amante de issa, su fradile Silvestru Aymerich. Sa furriada imprìmida a sas indàgines e sa bortulada de totu sas testimonias nch’ant giutu a cramare in càusa totu sos capos de s’aristocratzia sarda alliados de su marchesu de Làconi, cumintzende dae Don Giàime Artal, su marchesu de Cea betzu e valorosu, “Nèstore de sa nobilesa sarda”. Totu sos inculpados si sunt postos a bandidare: su marchesu de Cea s’est apoderadu in sos giassos de Otieri e de s’Anglona comente in unu territòriu “francu”; pustis si nch’est fuidu a Frantza cun sos partidàrios suos e cun Frantzisca e Silvestru (chi in s’ìnteri si fiant cojuados).
Su vitzerè tando at postu in òpera unu disinnu de su dimòniu. At mandadu a Don Giàime Alivesi, unu nòbile tataresu culpèvole de prus de unu delitu, a nche cumbìnchere su marchesu e sos cumpàngios suos chi sa Sardigna fiat pronta a sa rebellia.
Su marchesu de Cea nch’est torradu a Sardigna paris cun su tzeracu Frantziscu Cappai, cun Don Silvestru e cun sos amigos Don Frantziscu Cao e Don Frantziscu Portugues. A custos ùrtimos tres los ant mortos deretu; los ant isconcados e sas concas issoro prenadas de sale nche las ant giuta a Casteddu paris cun sos presoneris, Don Giàime e su tzeracu; a su marchesu de Cea, a pustis de dies, l’ant isconcadu in “Sa Pratzita” (chi como est ”Piazza Carlo Alberto”); a su tzeracu l’ant arrodadu biu. Comente ammonestu cruele e màcabru contra a sa possibilidade de àteras velleidades insurretzionales, sas concas issoro las ant espostas in una gàbbia in sa Turre de s’Elefante e las ant lassadas in cue pro 17 annos; in carrera de Canelles, imbetzes, ant postu (e galu b’est) una losa cun una “perpètua nota de infàmia”.
Custa, in sìntesi, est s’acuntèssida. Chi tenet, comente caraterìstica prus de importu, su fatu chi bi sunt in mesu sas famìlias prus de gabbale de s’aristocratzia sarda.
Non s’ischit, e forsis non s’at a ischire mai, si sa morte de Austinu fiat istada frutu de sa cuntierra sua cun sa monarchia ispagnola o si issu fiat mortu pro neghe de un’intritzu adulterinu. De seguru est reale sa contrapositzione intre sos fideles de su re e sa classe dirigente sarda de tando. Una classe dirigente chi nche l’ant ispèrdida in su sàmbene.
Leave a comment