Comunicadu de su Coordinamentu pro su Sardu Ufitziale
Peruna garantzia pro s’insinnamentu de su sardu in iscola, perunu impinnu pro sa programatzione RAI in limba sarda. Su Guvernu italianu rispondet a sas osservatziones de su Cussìgiu de Europa subra de sas limbas minoritàrias belle sena las carculare e sena dare peruna garantzia. Est su chi essit a pìgiu dae sa risposta de su guvernu (datada 12 de trìulas e publicada pagas dies a como in su situ ufitziale de s’istitutzione valorosa de Istrasburgu) dada in manera ufitziale in contu a sas osservatziones de su Cussìgiu de Europa chi aiat abberguadu s’inosservàntzia de sos òbligos relativos a sa Cunventzione Cuadru de sas Minorias Natzionales, ratificada dae s’Itàlia e chi amparat, in mesu de sas àteras, fintzas sa limba e s’identidade de su pòpulu sardu.
S’organizatzione chi amparat sos deretos umanos (una casta de ONU europea chi b’adderint 52 Istados europeos, diferente dae s’Unione Europea) de reghente aiat publicadu unu raportu, chi in tèrmines tècnicos li narant “Opinione”, in ue criticaiant s’Itàlia. A pàrrere de sos espertos de su Cussìgiu, in Itàlia pro sas limbas regionales gastant pagu, faghent fìgios e figiastrinos, b’at problemas mannos de insinnamentu e de presèntzia in sos giornales, in sa ràdiu e in sa televisione. In prus, non faghent tzensimentos de sos faeddadores e non collint datos pretzisos, a parte su fatu chi non sunt disponìbiles unas cantas informatziones subra de sos finantziamentos. Ma, in particulare, su fatu chi s’Istadu non faghet su chi li tocat in contu de limba sarda (chi sa situatzione mala sua l’ant esemplificada prus de una bia in su documentu) est cosa grave, siat pro s’iscola siat pro sos mèdios de informatzione.
Sa risposta (obligatòria ma non cumbinta) de su Guvernu, imbetzes, est de sas chi nche faghent falare sos bratzos. Su sardu mancu lu mentovant. Faghent petzi riferimentos fumosos a sas limbas de sa Lege n. 482 (chi in mesu b’est fintzas su sardu), mentovant datos generales medas subra de sos isportellos linguìsticos, ammitent de àere minimadu sos finantziamentos pro su 2016 e faghent àteras tzitatziones de caràtere generale sena sustàntzia peruna. Pro su chi pertocat s’iscola, rispondent a sas osservatziones de su Cussìgiu de Europa faeddende de sas àteras limbas giai tuteladas (frantzesu, islovenu e tedescu) ammentende sas pagas possibilidades a beru de sas leges in matèria (comente su 20 pro chentu de letziones pro oferta agiuntiva), ma sena intrare cun cumbintzione in su mèritu de sas cuntestatziones fatas dae sos espertos europeos. Ammitent chi <non b’at unu currìculu istatale in limba de minoria> e chi <non b’at libros de testu in limba de minoria> Pro su chi pertocat sa Rai si cunfirmant sa situatzione de como (ispàtzios assinnados in mesura diferente a tedescu, islovenu, frantzesu e friulanu ma no a su sardu), rimendende totu a s’atividade de sa <Cummissione Paritètica chi at a definire sas modalidades operativas prus profetosas>. Ma, est craru, non leant perunu impinnu pro sa limba istòrica de s’ìsula de Sardigna e pro su catalanu de S’Alighera.
<Una risposta chi ponet in pessamentu e pro sa cale non s‘ischit ite fàghere – at cummentadu Giosepe Coròngiu, rapresentante de su CSU, organismu chi si fiat giai bortadu a su Cussìgiu de Europa ro amparare sos deretos de sos sardos – chi paret belle unu disafiu abertu si esseret chi forsis s’est tratadu de una risposta dada cun pagu interessu e pagu cuidadu. A custu puntu, nos auguramus chi su Comitadu de sos Ministros, òrganu supremu de su Cussìgiu de Europa chi at a detzìdere in matèria, leet una positzione crara cun s’Itàlia, aprovende una risolutzione chi nos cunsentat de nos fàghere intèndere fintzas in àteras sedes polìticas e giuditziàrias europeas>.
Sos documentos in italianu e in inglesu si podent agatare in custu ligàmene.
http://www.coe.int/…/italy-publication-of-the-4th-advisory-…
Resumu
Su documentos de osservatziones a s’Itàlia iscritu in Istrasburgu est sa chi li narant “Sa de Bator Opiniones” de su Comitadu Cunsultivu de Controllu de sa Cunventzione Cuadru de Protetzione de sas Minorias Natzionales, tratadu internatzionale firmadu in su 1995, ratificadu dae su parlamentu in su 1997 e intradu in vigore su 1 de martzu de su 1998. Da tando s’organismu europeu, cada tres annos, imbiat a Itàlia unu comitadu de espertos internatzionales chi tenent sa tearea de intèndere sos rapresentantes de sas minorias de s’Istadu, e de redatare unu raportu (chi tecnicamente li narant “Opinione”) pro abberguare si sos òbligos internatzionales de amparu de sas minorias natzionales e linguìsticas, chi s’Itàlia si b’est impinnada, sunt istados rispetados. Su documentu si interessat de totu ss minorias italianas, fintzas Rom, Sinti e Caminantes (est a nàrrere sos nòmades) chi lis dant importàntzia meda in sos atos. Est curiosu su fatu chi in custu tratadu sa Sardigna, pro su fatu ebbia de tènnere una limba, est cunsiderada una “minoria natzionale”.
Su verdetu de sos espertos-ispetores, chi fiant tzucados a Roma un’annu a como pro intèndere sos rapresentantes de s’Istadu e de sos grups ètnicos isseberados dae sa Cunfederatzione de sas Minorias Linguìsticas Italianas, est istadu grave pro s’Itàlia, chi li dant medas “racumandatziones” chi tenent su sabore de un’ammonestu beru e pròpiu. Cramadu dae CONFEMILI ghiada dae Domenico Morelli a a difèndere sas resones de sa limba sarda, 12 meses a como, fiat presente in Roma, in s’addòviu cun su Comitadu de su Cussìgiu de Europa, su Coordinamentu pro su Sardu Ufitziale, assòtziu de tutela dr sa limba ativu meda in Sardigna e a livellu internatzionale.
A Giosepe Corongiu, fundadore de su CSU e giai responsàbile de s’uffìtziu linguìsticu regionale dae su 2006 a su 2014, l’aiant ascurtadu sos ispetores, chi lis aiat interessadu meda sa situtazione difìtzile de sa limba sarda, a su puntu chi aiant pedidu un’aprofundimentu chi su CSU aiat ammaniadu, presentadu in sa Festa de sa Limba Ufitziale de Òschiri, e imbiadu in su mese de cabudanni. E in su documentu redatadu dae sos acadèmicos Reinis Aboltinis (Lituània), Craig Oliphant (Gran Bretagna) e dae s’ispagnola Carmen Santiago-Reyes (segretàriu Krzysztof Zyman de su Dipartimentu Minorias Natzionales de s’istitutzione de Istrasburgu) aiant retzepidu argumentos medas de sos ativistas sardos, mancari su limbàgiu siat cussu paludadu de sas istitutziones europeas e non cussu crispu de sos militantes de sa limba. A rapresentare su catalanu de S’Alighera aiant cramadu a Carlo Sechi, ex sìndigu de custa bidda.
In sas 36 pàginas de su raportu, trasmissu in inglesu a su guvernu italianu, bi fiat, in fines, su reconoschimentu de sa denùntzia chi sa tutela de sas minnorias linguìsticas in Itàlia est ingiusta ca est asìmètrica. Si sas limas chi lis narant frontaleras de su Trentinu-Sud Tirolu (tedescu e ladinu), Badde de Aosta (frantzesu) e Friuli Venètzia Giùlia (islovenu) godint de una tutela bastante, sas limbas reconnotas petzi in su 1999 cun sa lege 482, chi in mesu issoro bi sunt su sardu e su catalanu de S’Alighera, sunt pagu cunsideradas. Su Comitadu pessat chi sa ratìfica de s’àteru tratadu de pari valore, sa Carta Europea de sas Limbas dae bandas de s’Itàlia (chi si negat de lu fàghere dae 20 annos) siat unu mèdiu bonu pro cramare sa Repùblica a sos doveres suos cun sos grupos ètnicos.
Sas normas subra de sa minorias linguìsticas e s’aplicatzione reale issoro, abbarrant pro su Comitadu de su Cussìgiu de Europa <motivu de oriolu mannu>. Su livellu de sos fintziamentos est tale chi <non cuntentat mancu sos isetos prus modestos de tutela. Sa mancàntzia de unu finantziamentu cunsistente pro s’insinnamentu de su sardu, de s’albanesu, de su catalanu, de su croatu, de su francu proventzale, de su friulanu, de su gregu e de s’otzitanu, ponet in perìgulu sa supravivèntzia de custas limbas>.
S’Itàlia, in prus, si denuntziat in su documentu, non collit mai datos ufitziales subra de sa cunsistèntzia de sas minorias ètnicas e linguìsticas (francu in su Sud Tirolu) e custu creat dificultades cando chi si devent analizare sas chistiones territòriu cun territòriu. Semper e cando <una de sas emergèntzias prus mannas pro sas minorias linguìsticas est su fatu chi sa disponibilidade de una programatzione televisiva e radiofònica est semper unu disafiu pro sas minorias linguìsticas e in particulare pro sa sarda (menotvant pròpiu sa Sardigna comente casu negativu emblemàticu)>.
Infatis, iscrient sos espertos de su Comitadu, < sa situazione est incumprensìbile mescamente in Sardigna, in ue unu millione de faeddadores, pagu prus o mancu, non tenet intrada a sa televisione pùblica e a sa programatzione radiofònica in sa limba sua. Sas suventziones pro sos mèdia in sas minorias natzionales las ant segadas >. B’est sa matessi situatzione pro sa formatzione de sos insinnantes, s’agiornamenu, s’insinnamentu in iscola e sa disponibilidade de materiale didàticu. Si in sas regiones frontaleras privilegiadas dae sas normas in favore de sos Istatutos Ispetziales issoro sas cosas andant bastante bene, <sas oportunidades de insinnamentu in e cun àteras limbas comente su sardu s’albanesu, su catalanu, su croatu e su gregu sunt inadeguadas meda>. Su documentu sighit cun s’anàlisi aprofundida puntu cun puntu de sos artìculos de sa Cunventzione Cuadru e de sos resurtados de sas indàgines de sos “ispetores”. Sa delimitatziine linguìstica de sas minorias, pro nàrrere, est unu de sos pagos capìtulos chi sos espertos non si lamentant. Si notat, però, sa mancàntzia de un’organizatzione autònoma in Itàlia chi amparet sos deretos umanos, e duncas fintzas s’impreu de sas limbas minoritàrias.
Una lamenta manna su Comitadu Cunsultivu la faghet, pro su chi pertocat s‘artìculu 5 de sa Cunventzione, pro sa mancàntzia de informatziones subra de s’agiudu a sas atividades culturales de sas minorias. Sos assòtzios de tutela e sas àteras organizatziones non pùblicas de sas minorias non sunt agiuadas finantziariamente in manera direta (a diferèntzia de àteras realidades europeas) e lis benit male, duncas, a operare in manera ativa. Su Comitadu osservat chi custa situatzione at peorada in sos ùrtimos deghe annos.
Sas realidades però sunt diferentes dae regione a regione, dae territòriu a territòriu, dae minoria a minoria. Torrant a pretzisare chi sas situatziones de tutela in Itàlia sunt asimètricas (pro livellos regionales diferentes de tutela) e dipendent meda fintzas dae sos isfortzos de sos assòtzios locales sìngulos o de sas amministratziones pùblicas territoriales. Ma cando sas minorias, mescamente cussas pagu numerosas, non ressessint a s’organizare a livellu eletorale pro influentzare s’agenda polìtica, sa situatzione est peorada meda in sos ùrtimos annos.
A pàrrere de sos osservadores, una de sas situtziones prus graves pertocat, però, sos mèdia e, in mesu de s’àteru, no est cambiada in sos ùrtimos annos. <Sa Rai – iscriet su Comitadu – est obligada dae s’artìculu 12 de sa lege 482/99 a assegurare s’amparu de sas minorias linguìsticas in sas àreas ispetzìficas cun sa programatzione adata, ma lu bident totus chi no lu faghet pro una sèrie de limbas, e in mesu de custas b’est sa sarda >. Su raportu descrivet fintzas sa situatzione sarda in relatzione a su passàgiu dae s’analògicu a su digitale, cun un’aumentu ispropositadu de sos canales dae 16 a 64, chi però non bi nd’at mancu unu chi trasmitet in sa limba de minoria. Paret chi andet unu pagu mègius pro sas ràdios (mancari in Sardigna non b’apat mancu unu canale ràdiu dedicadu a sa limba), ma su Comitadu si lamentat de no àere tentu ibastantes dae su Guvernu, e duncas est impossibilitadu a dare unu giudìtziu seguru.
Ma est sa mancàntzia de insinnamentu de sas limbas in iscola su problema beru de s’Itàlia, paris cun sa mancàntzia de formatzione de sos insinnantes, e, cosa de non pòdere crèere, cun sa mancàntzia de libros de testu e materiales didàticos pro s’imparòngiu. A custu propòsitu sa Cummissione de sos espertos non rispàrmiat giudìtzios negativos fintzas in riferimentu a sos artìculos 12 e 14 de sa Cunventzione Cuadru. Cunforma a sos datos collidos dae sos espertos <in Sardigna, sa pertzentuale de sos iscolanos chi at tentu fintzas unu cuntatu ebbia episòdicu e non sighidu cun sa limba in iscola est inferiore a su 15 pro chentu>. Pro su sardu s’insinnamentu programadu e costante in sas istututziones pùblicas e privadas non b’est. Petzi uno cantos progetos finantziados annu cun annu sena seguresa de continuidade.
Como sa paràula colat a su Comitadu de sos Ministros de su Cussìgiu de s’Europa
CSU – Assemblea Diretiva