Pro ite sos umanos sunt gasi diferentes dae sas àteras castas de primates? Ite est chi los faghet gasi bonos a creare limbas, arte e mùsica? Sas ispetzializatziones in s’anatomia de su cherbeddu umanu responsàbiles de sos caràteres ùnicos nostros, cognitivos e cumportamentales, si sunt formadas in unu tempus relativamente curtzu (dae ses a oto milliones de annos).
B’at istùdios reghentes chi faghent pensare chi, in pare cun un’aumentu de sa mannària e sa reorganizatzione de su cherbeddu, fintzas sa plastitzidade tzerebrale at pòdidu tènnere una parte de importu in s’istòria evolutiva de s’ispètzie nostra.
Sa plastitzidade est sa propensione de su cherbeddu a èssere modelladu dae influèntzias esternas, est a nàrrere dae su cuntestu ecològicu, sotziale e culturale. S’impatu de custas influèntzias ambientales in s’isvilupu de su cumportamentu umanu si connoschet dae meda, però petzi dae pagu sos istudiosos ant cumintzadu a s’abbigiare chi su cherbeddu umanu est prus elàsticu de su de sos parentes nostros probianos.
Sos umanos e sas martinicas s’assimìgiant meda a beru in tèrmines genèticos. Cumpartzint pagu prus o mancu su 98 % de sas secuèntzias codificantesde ADN. In prus, sos umanos e sas martinicas cumpartzint su prus de s’istòria evolutiva issoro. Ant leadu caminos diferentes, comente amus naradu, petzi dae pagos milliones de annos. Custa prossimidade genètica e evolutiva cuntierrat meda cun sas diferèntzias cognitivas e cumportamentales craras intre sos umanos e sas martinicas. Custas diferèntzias si basant in modificatziones anatòmicas chi si sunt evòlvidas a pustis chi sos umanos e sas martinicas ant leadu caminos diferentes.
Su fatu istat chi sos cherbeddos non si fossilizant, e duncas benit male a istudiare s’evolutzione tzerebrale in ispètzies de omìnides fòssiles. Pro istransire custu problema, sos istudiosos podent cumparare sos cherbeddos umanos e sos de sas martinicas e àteros animales pro aprofundire sas caraterìsticas tzerebrales chi faghent ùnica s’ispètzie nostra.
Custos istùdios si sunt tzentrados a sa prima in sa mannària e in sa reorganizatzione de su cherbeddu, e mustrant chi s’evolutzione umana s’est caraterizada pro sa triplicatzione de sas dimensiones de su cherbeddu e pro una espansione manna a beru de sas àreas de assotziatzione frontale e parietale de sa còrtiga tzerebrale. Ma istùdios prus reghentes si sunt tzentrados fintzas in àteras propiedades de su cherbeddu: in mesu de custas b’est pròpiu sa plastitzidade, chi est importante mescamente ca cunferit a sas pessones sa capatzidade de s’adatare a situatziones cuncretas e dat una base pro sos protzessos de evoutzione cumportamentale e culturale chi sunt gasi de importu pro s’ispètzie nostra.