Su de duos capìtulos comintzat cun duas domandas: ma nois a lu cherimus su bilinguismu? E su plurilinguismu? In antis de rispòndere tocat de nde catzare dae sa mente totu sos pregiudìtzios e sos istereòtipos chi ant “donadu” a sos sados sas universidades e carchi giornalista e iscritore: limba arcàica, esòtica, partzida, a cante de su latinu, chi no at tèrmine astratos, chi no at lèssicu modernu e gai a sighire. Ca in antis de rispòndere si cherimus su bilinguismu e duncas amparare sa limba nostra est pretzisu ischire sas cosas comente sunt e non comente nos las ant fatas bìdere.
Coròngiu lu narat deretu e a craru: si sa risposta est emmo, depimus èssere prontos a mudare “pedde e animus” ca diat chèrrere nàrrere cròmpere a una rivolutzione culturale e sotziale chi pertocat fintzas àmbitos polìticos-natzionales sardos.
Pro more de custu, s’inimigu berdaderu de sa limba sarda est su “sensu comunu” subra de su sardu: creimus de ischire totu de su sardu, totu semus linguistas e totu podimus nàrrere su pàrrere nostru. Si in Itàlia sunt totu allenadores, in Sardigna semus totu linguistas! Est su “sensu comunu” su mortore beru de su sardu, fintzas in sos chi pensant de l’amparare, ponende·lu imbetzes in sos tretos de su “gheto”.
Pro ispricare comente est nàschidu custu pensu, s’autore faeddat de su libru “Orientalism” de Edward Said chi aiat iscritu chi, in su momentu chi istudiamus s’Oriente, non l’istudiamus pro more de connoschèntzias obietivas, ma pro more de istruturas de giudìtziu nàschidas in Otzidente cunforma a una mentalidade otzidentale. De gasi sos chi istùdiant s’Oriente no istùdiant sa realidade orientale, ma istùdiant s’orientalismu, est a nàrrere sas ideas chi sos otzidentales si sunt fatos de s’Oriente!
Gasi mantessi nois sardos: amus in conca istruturas de giudìtziu chi non sunt sas nostras, ma sunt sas ideas chi sos istràngios si sunt fatos subra de nois. E nos sunt intradas in conca a su puntu chi pensamus siant giustas cussas ebbia: istereòtipos e auto-colonialismu. Pro cròmpere a sa modernidade nos ant naradu chi depìamus lassare su sardu (limba de ignorantes) e pigare a nou sa limba de s’emantzipatzione, s’italianu: b’amus crèidu e galu oe nde semus paghende sos dannos.
Su capìtulu sighit isprichende unu pagu de tèrmines tècnicos: bilinguismu, dilalia, diglossia; ispricat fintzas sas diferèntzias intre de limba e de dialetu (chi sunt mescamente “polìticas”), ite cheret nàrrere “limba naturale” e “limba artifitziale” e àteros tèrmines che acroletu, basiletu, idioletu e tecnoletu. Serbint a mustrare sas diferentes caras de sa matessi limba e comente siat normale chi una limba “normale” mudat, crescat e s’ismanniet.
A custu puntu Coròngiu comintzat un’arrèsonu chi pertocat su reconnoschimentu giurìdicu-polìticu de sas limbas de minoria in Itàlia e su chi l’est capitadu a sa limba sarda dae su 1861 a oe: dae s’italianizatzione de sas iscolas a sas leges de su 1925 e 1939, dae s’Acordu De Gasperi-Gruber de su 1947 a s’Intesa de Londra (1956), dae sa “Decratatzione Universale de sos deretos de s’Òmine” (ONU 1948), a sa “Decraratzione subra de sos deretos de sas persones chi faghent parte de sas minorias natzionales o ètnicas, religiosas e linguìsticas” (ONU) de su 1992 e semper de cust’annu sa “Carta Europea de sas Limbas regionale e de minoria” (chi galu s’Itàlia no at ratificadu). Unu biàgiu pro cròmpere a ispricare sa lege italiana 482 de su 1999, sos profetos suos ma fintzas sos perìgulos chi si cuant si sa Carta Europea no at a èssere ratificada a sa mègius manera.
Una cosa paret crara: chi si s’Istadu Italianu, pro su chi pertocat sas limbas de minorias, caminat “a passu de pudda”, sa Regione Sardigna (paris cun sas àteras Regiones o Provìntzias chi tenent populatziones cun limbas de minoria), si depet mòvere cun ideas, progetos e atividades, mescamente a manera polìtica cun una norma de atuazione chi ismànniet sos deretos prevìdidos in s’Istatutu Ispetziale.