Su sardu, una limba “normale” (1)

Copertina
Copertina

Comintzamus oe un’anàlisi e/o unu resumu de su libru iscritu dae Pepe Coròngiu in su 2013 (Ed. Condaghes de Casteddu) <<Il sardo – Una lingua “normale”>>, ca pensamus siat unu manuale de giudu e profetu mannu pro totu sos chi “no nd’ischint nudda, pro chie non connoschet sa linguìstica e pro chie nde cheret ischire de prus o mudare idea”.

Sos artìculos ant a èssere ses e ant a compudare s’istèrrida de Lisandru Mongili e sos chimbe capìtulos iscritos dae s’autore e ant a essire unu a sa chida. Bonu biàgiu in sas àndalas, in sas camineras e in sos caminos lados de sa limba sarda (e de custu libru).

 

Istèrrida – de Lisandru Mongili

Lisandru Mongili cumintzat s’istèrrida ammentende sa figura de Antoni Gramsci e de su sèberu de sa manca polìtica de lu fàghere a “icona” prus che de contivigiare su meledu suo, mescamente pro su chi pertocat su sardu (Lìtera a Teresina). Un’anàlisi duncas de cantu su “problema” de sa limba pòngiat chistiones in sas làcanas de su potere. Pro Gramsci contivigiare su sardu cheriat nàrrere a formare e a ismanniare sa classe dirigente sarda, ma fintzas a la fàghere acurtziare a sa gente: una manera pro esseret de profetu a sa democratzia. Imparu chi sa manca no at chèrfidu o bòlidu ascurtare.

S’arresonu serbit a Mongili pro chistionare de su movimentu linguìsticu in Sardigna ca lu paragonat a unu fenòmenu culturale de importu mannu chi at sa punna a mudare sas istruturas polìticas e sotziales de s’ìsula, ca diat èssere a tretu de intacare su cunformismu culturale e s’egemonia de sos grupos dirigentes chi si sunt formados pro mèdiu de poteres istràngios. Sas limbas, difatis, ant semper unu ligàmene cun su potere: sa limba de sos chi ant su potere est sa limba “giusta”; sa limba de su pòpulu est semper sa “isballiada”. Custu protzessu sotziale b’est semper istadu: si pensamus a sas iscolas, sos chi sunt istados promòvidos sunt sos chi bi l’ant fata a “faeddare bene”, mentres sos chi sunt istados botzados sunt istados semper chie teniat una manera “isballiada” de faeddare. Un’assempru de custu protzessu in Sardigna lu bidimus in s’iscola: fiat (est) aprovadu chie faeddaiat (faeddat) s’italianu e botzadu chi faeddaiat (faeddat) su sardu.

Chie denegat chi in Sardigna b’apat una chistione linguìstica at s’interessu a denegare unu caràtere natzionale de su pòpulu sardu pro mantènnere su status quo de sas rapresentàntzias, polìticas e culturales. E a dolu mannu sos movimentos sardistas, neo sardistas e indipendentistas non semper sunt istados a tretu de rapresentare sos deretos sotziales e de rapresentàntzia de sos sardos. Galu peus est istada sa manca, tzega e surda a sa chistione de sa Sardigna: a l’intzegare sunt istados su natzionalismu italianu e s’aparatu de dirigentes suos e s’intellighèntzia sua, chi ant dadu prus cara a s’economitzismu chi no a sos deretos de sos sardos. Ant crèidu duncas a sa manera de bìvere  impònnida dae sa classe mèdia: a faeddare in italianu est de gente ischida, a faeddare in sardu est de ignorantes.

Mescamente s’intellighèntzia de sa manca (pro mèdiu de sas universidades sardas) at gherradu contra a sa tutela de su sardu: ca a bisu issoro si s’italianu at unu ligòngiu cun sa modernidade, su sardu lu tenet cun sa traditzione e s’antigòriu, duncas sunt duas sotziedades, opostas pro naturale issoro, chi no andant ammisturadas. Mancares totu sas crìticas a sas teorias de sa “modernidade” chi nunt nàschidas in s’Otzidente dae baranta annos a como, paret chi custas non siant bonas pro sa Sardigna!

Mongili, a pustis de una presentada lestra de Pepe Coròngiu, compudat su protzessu de istandardizatzione de sa limba sarda, mustrende·lu che a unu protzessu de annoamentu pro sa sotziedade sarda, ma isprichende·nde fintzas istòria, istereòtipos, pregiudìtzios, reatziones e crìticas a su protzessu matessi. Pro l’ispricare faeddat non de istandard linguìsticu ebbia, ma de istandard in sa bida fitiana nostra: semus intundados de istandard ma nemmancu bi damus cara e bi pensamus ca pro nois sunt sa normalidade. Gasi matessi at a èssere pro s’istandard in sa limba sarda: bi cheret tempus, ma in su momentu chi l’amus a cumprèndere e atzetare at a èssere fintzas su momentu chi at a èssere possìbile a lu modificare: “è opportuno che, nel caso della LSC come in quello di ogni standard non stabilizzato, le soluzioni tecniche siano flessibili e modificabili e, in particolare, che il progetto iniziale sia costantemente aperto alla possibilità di essere cambiato. La strategia migliore è quella di coinvolgere, o almeno di non emarginare o addirittura di non escludere, chi contesta le proposte iniziali, di mantenere la fluidità del processo e di includere il numero più alto di attori umani e non umani, come i dispositivi tecnici.”

Un’istandard binchet cando sa gente chi l’impreat l’at a tènnere che avesu sena si nd’abbigiare.