Nàschidos pro sa mùsica: sa mùsica e sa musicalidade in sa cultura sarda

Nàschidos pro sa mùsica
Nàschidos pro sa mùsica

Su progetu “Nàschidos pro sa mùsica” benit dae su costàgiu de un’àteru progetu chi si narat “Nàschidos pro lèghere”. Sunt progetos chi oe sunt promòvidos dae

  • Sòtziu Culturale Pediatras
  • Sotziedade Italiana pro s’Educatzione Musicale
  • Tzentru pro sa Salute de su Pitzinnu

ma chi a su comintzu naschent in Amèrica.

Sa punna est de afortiare e ispartzinare “conoscenze in campo neuroscientifico in riferimento al rapporto tra musica e sviluppo cognitivo del bambino[1]” chi cheret nàrrere chi si a su pitzinneddu li faghent intèndere mùsica cada die a manera contìnua su pitzinnu nd’at profetu in sa crèschida neuropsicològica.

Su progetu duncas naschet in Amèrica, arribat in Itàlia e in custos ùrtimos 10 annos si chircat de l’ispartzinare fintzas in Sardigna, pro fàghere cumprèndere s’importu de sa mùsica pro sa crèschida globale de sa pessone, pro fàghere nàschere istados de ànimu e emotziones, ca est una de sas formas de comunicatzione universales, ma fintzas ca afortiat sos ligàmenes intre de su mannu e de su pitzinnu: l’esperienza musicale contribuisce alla relazione e rafforza il legame affettivo […] l’atto del cantare insieme, del muoversi all’ascolto della musica, del ballare, oltre al senso di unione e di fusione delle voci delle persone che partecipano, è un atto piacevole per tutti specie per il bambino: concorre a stabilire un legame più stabile e continuo e a modulare la comunicazione genitore-figlio su più canali sensoriali e linguistici[2]

Su progetu at fundamentas in istùdios iscientìficos fatos a rechente, ma si nois faghimus unu passu in secus e abaidamus su chi bi capitaiat in domos nostras cun sa limba sarda o si pensamus a sos contos de mamas nostras, nos abigiamus chi sa mùsica at giai un’importu mannu in sa cultura sarda. Sa mùsica e sa musicalidade in Sardigna faghet parte de sa bida de sa gente prus de cantu diamus pensare.

S’interventu meu est duncas pro nàrrere e sutalineare chi a bortas nois sardos amus bisòngiu de intèndere dae sos àteros cosas de profetu presentes giai in sa cultura nostra, ma chi a bortas non “bidimus” mancu nois.

Caterina Solinas, bibliotecària e flautista de Òsilo, in sa relata sua, presentada in Lodè su 3 de maju de su 2013, at faeddatu de s’importu  de sa mùsica, de sa musicalidade e fintzas de sos sonos pro sa crèschida de sos pitzinnos. At ispricadu chi a sos pitzinnos galu a nàschere su primu sensu chi s’isvilupat est s’uditu e chi duncas issos intendent sos tocheddos de su coro, sos bàtitos cardìacos, su pròpiu e de sa mama, chi li faghent cumpangia. Cando crèschent sas iscobertas de su sonu sunt de importu mannu pro sa crèschida neuropsicològica. Custu m’at torradu a sa mente su chi aiat iscritu Mialinu Pira in Sardegna tra due lingue, in su capìtulu L’infanzia rustica: <<Così, per le vie del sentimento, l’infanzia rustica si impadronisce delle regole del mondo adulto. La prima volta che il bambino terrà un uccellino in pugno e gli sentirà battere il cuore scoprirà, o avrà la sensazione di scoprire, la segreta sorgente della vita. E quando sentirà battere il proprio cuore come quello di un maialetto in bisaccia (su coro che porcheddu in bertula) avrà insieme coscienza della propria paura e del proprio istinto di conservazione>>.

Sos sonos, sa mùsica e sa musicalidade de sos duru-duru sunt ammisturadas cun su giogu: a su pitzinnu nàschidu de rechente li tzocamus sas manos e sa limba, li cantamus carchi cantzone o li naramus carchi andira. Una mama chi faghet custu  cun su pitzinneddu est una mama chi est gioghende cun issu e pro mèdiu de su giogu chircat s’atentzione sua o chircat de lu sulenare: sa creadura a tita at difatis una capatzidade manna de ascurtare e sa boghe de sa mama est pro issu su sonu prus melodiosu.

Manu manu chi creschet a su pitzinnu l’imparamus fintzas sas contas antigas chi, prenas de musicalidade, serbint pro giogare cun issu ma fintzas pro impararet a contare. In custu casu sa mùsica s’intritzit cun su giogu, cun s’imparu e cun s’esertzìtziu de sa memòria.

Inoghe b’at gollida carchi conta antiga:

  1. 1.                Unzu, dunzu, trenzi, cari, carenzi, mini, minduzzu, raffa, riffi e ciuffu
  2. 2.                Unu, denzu, trenzi, cari, carinzu, miri, murunzu, raffe, reffe e zizzu.
  3. 3.                unu, duru,tera, contera, conticu, una iccu, un’arantzu, pisana, memmeche, e                  son decche
  4. 4.                le unu, le due, le tera contera, conticu, sa icu, sa rana, pisana, memmeche son deche …..
  5. 5.                la una- la dura- la tera- contera -conticu -una icu-una rana – pisana- memmeche – e son deche
  6. 6.                unzu – dunzu- trenzi -gari-garenzi -miru – mirunzu-raffa – elle-cicciu….
  7. 7.                unzu, dunzu, trenze, care, carenze, mini, minenze, riffi, raffa, cicci, ogliastra
  8. 8.                “Ùnnere dùnnere tènnere bènnere misse contisse, reale, pitzale, melmeche, sendeche” (Montresta)
  9. 9.                Unu, dunu, tene, catene, baticu, picu picanu mele melanu, mameche, sun deche (Silanos)

Semper cun su giogu sas cathoneddas serbint peri a imparare a sos pitzinnos comente fiant fatos:

Custu est su porcu

Custu l’at mortu

Custu l’at uscratu

Custu l’at manicatu

E a custu no nde l’ant datu ca vit minoreddu

Custa, pro nàrrere, serbit a  fàghere connòschere sa sensibilidade de sas manos ca in su mentres chi si narat su mannu tocat su pòddighe a su pitzinnu.

Un’àtera cantzonedda serbiat a lis fàghere connòschere su nùmene de sos pòddighes:

su tzintzirigheddu

su ‘e su saneddu

su ‘e su titale

su conta ‘inare

s’ammatza priucu

Si damus cara in cantzoneddas meda si faeddat de animales. Pro ite? Ca a sos pitzinneddos sos animales intraiant a fàghere parte de s’esperièntzia insoro galu in antis de comintzarent a faeddare. Fiat una manera pro comintzare a lis fàghere connòschere su mundu in ue a pustis issos esserent andatos a bìvere.

 A duru duru l’at natu su babbu

Chi l’at a giùghere a sa festa a caddu

E l’at a pònnere unu fiore in testa

Cando lu giughet su caddu a festa

Cantzoneddas gosi sunt semper acumpangiadas dae su movimentu: si ponet su pitzinnu in sas ancas e lu si faghet brincare a tempus.

Bellas sunt fintzas sas chi pertocant su lèpore. Custas intrizint su giogu, sa mùsica e su movimentu ca su mannu cun duos pòddighes istringhet su brussu fintzas a li cajonare unu pagu de dolore: cussu dolore at a restare in sa mente de sos pitzinnos che a un’ammentu mai de dolu, ma semper de gosu.

Lèpore, lèpore

imparami a tèssere

e a filare

chi t’apo a dare

una surra ‘e fuste

una surra ‘e istrale

 

Lèpore, lèpore

imparami a tèssere

e a filare

chi t’apo a dare

cocone chin mele

 

Lèpore, lèpore

imparami a tèssere

e a filare

chi t’apo a dare

una perra ‘e pane

una perra ‘e casu

lèpore romasu

 

Lèpore, lèpore

imparami a tèssere

e a filare

e a cusinzare

chi t’apo a dare

una perra ‘e pane

chin su late ‘udditu

 

Fintzas a como amus faeddatu de sonos e de musicalidade, ma fintzas sa mùsica bera e pròpia faghet parte de sa traditzione sarda. Amus agatadu custa testimonia de un’òmine frantzesu chi a su comintzu de su 1900 aiat giradu sa Sardigna. Intre de sas cosas chi issu at contadu bi nd’at una chi pertocat sa mùsica:

Renè Juta

Como, no isco si est bera custa cosa chi narant chi su cantu a tenore naschet dae s’òmine chi cheret ammentare e imitare sos sonos de sa natura, de sa berbeghe e gai a sichire. Su chi isco de seguru est chi sa mùsica e su cantu a tenore acumpangiat cada momentu de sa bida de sa gente, unu tempus forsis prus de oe.

In su progetu “Nàschidos pro sa mùsica” est sutaliniadu s’importu de su babbu in custos giogos, su cuntatu chi depet àere cun sos pitzinnos e su ruolu suo de mazore. A s’ispissu s’òmine/babbu/manneddu sardu est pintadu che a sa figura de un’arrennegosu, tzirriosu, arraspiosu, cando imbetzes paritzos de nois at s’immàgine o s’ammentu de su babbu o de su manneddu giogulanu, alligru e cantarolu.

Comente testimonia bos conto su chi mi contaiat mama de cando fiat minoredda. Issa naraiat semper chi su babbu cando torraiat dae su sartu, dae sos campos, dae su cuile, si la picaiat in sa coa e chilliende.la li cantaiat sas cantzones chi beniant cantadas a tenore. Fiant semper cantzones dìligas e de amore chi mama s’ammentaiat galu a pustis de 65/70 annos.

Àtera testimonia de importu est s’ammentu de un’òmine de Oroteddi chi contat de su babbu chi andende a sos campos cun su carru cantaiat a tenore acumpangiadu dae sos sonos de su passu de sos boes e de sa rodas de su carru mantessi. Lu faghiat pro ninniare su pitzinnu    e lu apudderigare.

Ammentos, sonos, paràulas e musicalidade chi sunt restados in intro de su coro e de sa mente de cussos pitzinneddos de 50 o 70 annos a como…