Deo, Alexis, frantzesu: "pro more de sa LSC apo imparadu su sardu"

Deo, Alexis, frantzesu: "pro more de sa LSC apo imparadu su sardu"

– de Alexis Barranger –

Limba sarda, mediatziones
Limba sarda, mediatziones

Alexis Barranger (Alésios Berengarius), frantzesu de Cognac, at istudiadu Teatru tres annos in Bordeaux antis de bènnere in Itàlia pro istudiare Giurisprudèntzia, in Ferrara e posca in Casteddu. Est bènnidu a Sardigna pro sa passione de limba e cultura sarda. Semper istadu apassionadu de linguìstica, at giai imparadu s’Islandesu, s’Isvedesu, s’inglesu antigu, s’àrabu e s’aramàicu, e posca at iscobertu su Sardu e si nd’est innamoradu. Detzidet duncas de bènnere a Sardigna pro dd’imparare e pro ddu faeddare e partetzipare a su movimentu linguìsticu chi sighet dae duos annos a como. (m.f.)

B’at una dibata manna e tempestosa a pitzu de sa Limba Sarda Comuna, o mègius, una cunfusione intre “limba”, “lèssicu” e “pronùntzia”. Pro persones medas, sardòfonos e nono, sa LSC rapresentat prus unu perìgulu chi nono una solutzione ca est pertzepida male dae una parte de sa gente, forsis ca b’at istadu una mancàntzia de pedagogia dannosa e unu abbandonu tout-court de sa Regione Sardigna a propòsitu de LSC. E custu nono comente limba amministrativa, ma comente limba franca in s’Istrutzione Pùblica e in s’Universidade; est a nàrrere una limba natzionale chi diat torrare a èssere una limba co ufitziale impares cun s’Italianu.

S’idea de una limba istandardizada si cunfrontat cun unu de sos prus mannos problemas de sa Sardigna chi est su refudu sistemàticu de una realidade chi siat a foras de s’àmbitu locale, duncas unu tipu de mentalidade clànicu; chi lompet a s’argumentu opostu de prus a contra de sa LSC “ma custu no est su Sardu meu” o puru “ma deo faeddo su Sardu de bidda, no cumprendo su chi naras tue”. Ischimus totus chi no est beru, ca ogetivamente podimus totus cumprèndere una persone chi bivet aterue e faeddat unu sardu de sa bidda cosa sua, e totus amus fatu custa esperièntzia, sa de faeddare cun una persone chi chistionat in una àtera macro variante sena chi bi siant problemas majores de inter-cumprensione.

Limba sarda, iscrita murale
Limba sarda, iscrita murale

Su problema est petzi sotziale, linguìsticu nono. Dia chèrrere faghere una cumparatzione intre Sardu e Frantzesu, pro ammustrare sos protzessos linguìsticos chi derivant dae una istandardizatzione de sa limba, e pro isnodare sa confusione a pitzu de pronùntzia, lèssicu, e grafia.

1) Est sutzèdidu bortas medas ocannu de faeddare cun amigos meos in Sardu, o iscrìere subra Whatsapp o Facebook usende sa grafia de sa LSC e issos m’ant rispostu “no ma mira, deo no cumprendo su Sardu tuo, no est limba mea de bidda”.

Esempru : – Una borta apo usadu sa paràula “nemos” (dae su latinu “nemos”; cale si siat persone chi apat istudiadu giurisprudèntzia s’ammentat de sa frase “Nemos plus iuris trasferrere podet quam ipse habet” est a narrere in sardu “nemos pòdet trasfèrrere deretos, francu sos chi giai tènet”) e issu [s’amigu meu NDR] m’at rispostu “in Sardu no est “nemos”, no esistet”. Deo apo rispostu “so seguru chi esistet, dd’apo agatadu puru in unu libru iscientìficu de linguìstica sarda” e issu “no, ma in su Sardu meu no esistet [campidanesu de Terraba NDR]. Di fatis posca apo averguadu e esistet puru in Campidanesu, in sa forma “nemus”, però est usadu semper de prus “nisciunus.

Duncas in custu casu no at chèrfidu nàrrere o suta intèndere “in su sardu meu de bidda usamus de prus nisciunus e nono nemus, chi no connoschia” ma pròpiu “su sardu chi faeddas no est su sardu meu”. Duncas pro issu faeddare usende unu lèssicu diferente est che a faeddare un’àtera limba. E immoe apo a fàghere s’esempru de su Frantzesu pro illustrare s’argumentu.

alesios
Alexis Barranger

In Frantzesu standard e literàriu esistit una paràula chi est “serpillère” (moccio, in italianu) – ma in sa regione mea, connoschimus sa paràula serpillère ma non dda usamus mai. Usamus semper “since” chi est unu àteru faeddu regionale pro nàrrere sa matessi cosa. Si deo ddu naro a una persone chi no bivet in sa regione mea, naramus, unu de Parìs, m’at a nàrrere “No iscusa˖mi, custu no est su Frantzesu meu”, o peus “ no ma custu no est Frantzesu”? No. At a mi nàrrere “perdona˖mi no apo cumpresu, ite signìficat?” e deo ddi apo a respòndere “Ah, perdona˖mi, inoghe in custa regione naramus de aici per “serpillère”. “Ah ! Togu !” e bò.

Matessi cosa a Bordeaux pro esempru: in cue càmbiant unu muntone de paràulas fitianas ; pro “beaucoup, super, très, vraiment” (molto, super, stra, un sacco) usamus petzi “gavé”, chi sostituet totus sos àteros faeddos. Unu pagheddeddu prus a nord, in sa regione mea, a La Rochelle pro “cet après-midi” usamus “ce tantot”. In sa metade de sa Frantza usamus sa paràula “chocolatine” pro inditare unu durche tìpicu chi est unu croissant cun a intro tziculate callente (duncas in su meridione, chi diat essere “tziculatina”) e s’àtera metade usat “pain au chocolat” (literalmente pane a su tziculate).

Posca bi sunt sas diferèntzias de livellu de limba. B’at unu livellu vulgare, feu, unu livellu “courant”, fitianu, e unu livellu sustènnidu, literàriu. Pro nàrrere “molto” potzo usare “un max, super, gavé, v’là, mega” (fèu, populare) o “trés” (courant) o puru “moult” (poèticu, antigu, literàriu). Su “passé simple” (passato remoto NDR) pro esempru no esistit in su Frantzesu chistionadu, ma petzi in su Frantzesu iscritu e literàriu.

una limba comuna

Su modu congiuntivu imperfetu no esistet prus, e est sostituidu dae s’imperfetu indicativu, francu in sas òperas antigas e in sa poesia. B’at unu muntone de esempru de paràulas regionales, locales, chi sunt divènnidas pròpiu frantzesu istandard, pro esempru; Breizhoneg (brètone) ; Baragouin (frantz.) dae su brètone bara (pane) e gwin (binu), faeddare in unu modu pagu cumprensibile; bijou (frantz.) dae “Biz” (didu, pòddighe) dae cue su plurale dat “bizoù” e sinnifìcat “gioiello”; Goéland (Frantz.) dae su Brètone “gouelañ” “prànghere”, cau marinu. Oucitan (otzitanu) ; abelha – abeille / balada – balade, o puru paràulas frantzesas chi derìvant totus dae s’Otzitanu; auberge, badaud, bouquet, cadenas, caserne, escallier etc…

S’influèntzia de su lèssicu regionale o locale, puru benende dae limbas diferentes meda de su Frantzesu (che a su Brètone chi est una limba tzèltica, o che a su Bascu chi est un‘iscra linguìstica) est notàbile e manna. Pro custu su Frantzesu est una limba rica meda ca pro esprìmere unidea potzo usare paràulas medas, chi sunt sinònimos, ma agiunghent cuddu chi est sa cosa prus complicada de su frantzesu pro sos istràngios chi dda imparant, chi est sa “nuance”, est a nàrrere s’isfumadura chi cada tèrmine sinonìmicu agiunghet a su cuntzetu a intro de sa frase.

Unistandardizatzione est unu protzessu longu e cumplessu chi presuponet chi unu nùmeru artu de persones faeddet sa limba normalizada; posca cada autore ammànniat sa limba normalizada agiunghende faeddos regionales e locales, creende “nuances” e duncas òrdine in su significadu pretzisu de sos sinònimos e gasi sighende. Chie cunsìderat sa LSC che a una òpera finida tout-court no at cumpresu nudda de su protzessu linguìsticu naturale.

Assemblea de su Movimentu Linguìsticu
Assemblea de su Movimentu Linguìsticu

No esistit una limba creada dae unu nùmeru piticu de persones chi posca est istada imposta a sa populatzione. Duncas chie ddu pretendet est pro prima cosa macu, e pro segunda cosa una persona de fide mala. Sas règulas de sa LSC sunt petzi unu cuadru normativu bastante largu chi proponet règulas simpres pro una limba normalizada, ma non narat belle nudda a pitzu de su lèssicu, e ammitet usos diversos pro una matessi paràula : petzi/isceti, b’at/ddoe at, sos/is etc. Proponet unu sistema de coniugatziones simpre e coerente, regulare e fàtzile a imparare. Puru su cunditzionale est simpre e fàtzile. Matessi cosa pro su congiuntivu imperfetu.

Su sardu normalizadu no est una cosa monolìtica chi no si movet mai, e no càmbiat, ma est unu òrganu bivu e enèrgicu chi depet essere ammanniadu, acrèschidu, afortidu, rispetadu, e pro prima cosa faeddadu e iscritu. Immoe apo faeddadu de su lèssicu chi depet essere lìberu e podet ammanniare s’usu de sa limba e sa richesa cosa sua.

Posca depo faeddare de sa grafia e sa fonologia chi est unu àteru casus belli.

Sa grafia italiana at cuntaminadu sa limba sarda puru, o mègius, sos sardòfonos, chi no podent immaginare chi una paràula potzat essere pronuntziada in prus modos. Galu su frantzesu nos agiùdat. (cun fonologia aprossimativa) Esempru : – AOUT (aùstu) chi podet esser pronuntziadu in tres modos ; [ut], [a:u] e [u] – EXACT (esatu) [egza] / [egzakt] – MOINS (mancu) [moin] / moinS] – PLUS (prus) [ply] / [plys] – AVEC (cun) [avé] / [avek] / [ak] (regionalismu) – BUT (obietivu/goal) [by] / [byt] – QUATRE [katr] / [kat] (populare) – ANNEE (annu) [‘ané] / [ã:né] – PETIT (piticu) [peti] / [pet∫i] (regionalismu). E dia pòdere dare unu muntone de esempros de paràulas chi cambiant de pronùntzia si cambiamus regione o tzitade.

Su Don Chisciote in sardu espostu in su museu cervantinu de El Toboso
Su Don Chisciote in LSC espostu in su museu cervantinu de El Toboso

E est calincuna cosa prus àmpra de unu simple “atzentu”, est una fonologia diversa cumpletamente. Si faghimus sa cumparatzione intre sa faeddada de Marsìllia e sa de Parìs o Bordeaux o Tolosa càmbiat meda sa fonologia, ma su frantzesu est semper su matessi, iscritu cun sas matessi règulas, puru si sa fonologia e su lèssicu podent subìre variatziones.

E pro su Sardu? Si insignamus chi b’at una grafia iscrita ma chi sa pronùntzia podet essere plurale; sa –gh pro esempru podet essere siat “gh” italiana chi sa “x” campidanesa sìmile a sa Frantzesa puru, o sa “ch” e s’atàcu vocàlicu tipicu de su barbaritzinu. Duncas paghe; paxe, paxi, paghe, pache, pa’e. Lughe ; luxe, luxi, lughe, luche, lu’e. Inoghe ; inoxe, inoxi, ino(‘)i, inoche, ino’e. Comente deo isco bene chi in frantzesu “soeur” no si pronùntziat “s-o-è-ù-r” ma [ser], chi “aube” no est [a:ùbè] ma [‘ob]. Est una chistione de insegnamentu e istrutzione.

Deo penso chi sa LSC siat su chi b’at de prus pretziosu pro sa limba sarda, una limba chi no siat impreada petzi in famìllia e in bidda, ma finas in sa polìtica, in sos diàrios, in sa publitzidade, in s’universidade, in totu is iscolas e gasi sighende, pro chi bi apat a beru unu bilinguismu efetivu in Sardigna.

Alexis Barranger

Leave a comment

3 Comments

  1. FANTASTICO, CAVALIER CORONGIU! “Ah ! Togu !” e bò. <3

  2. Deo so trint annos in franza ma sa limba mea sempere in su horo meu

    Bravu à tie Alexis

  3. 100% de acordu cun custu giòvanu frantzesu. Est difìtzile meda imparare su sardu pro sos chi no bivimus in Sardigna chena una norma comente sa Limba Sarda Comuna. E bido chi semus in medas intre sos chi chircamus sas raighinas de sos mannos nostros e sos chi s’innamorant de Sardigna e cherent arribare a su coro suo imparende sa limba, sa cultura, s’istòria… Sa Regione diat fàghere bene a valorizare e agiudare unu pagu totu custa gente chi amamus sa Sardigna, sos Sardos fitzos de su disterru e sos “noos-Sardos”, e in custu s’istàndard est crae. Bravu Alexis!

Send a Comment

S'indiritzu email tuo no at a èssere publicadu. Is campos pedidos sunt signados *