Casteddu: oe sos cantadores bascos cantant in limba comuna. E sos sardos?

Casteddu: oe sos cantadores bascos cantant in limba comuna. E sos sardos?
EMAKUNDE. Maialen Lujanbio Zugasti.
EMAKUNDE. Maialen Lujanbio Zugasti.

– de redatzione –

Oe sàbadu su 28 de onniasantu in Casteddu b’at una manifestatzione manna in ue s’addobiant sos cantadores bascos e sardos. Unu cuntzertu mannu organizadu cun sabiesa dae s’ISRE de Nùgoro. At a èssere s’ocasione manna pro si nde sapire chi dae Euskadi lompet unu imparu mannu: pro torrare a afortiare una limba tocat a la standardizare e a la unificare.

Sos bertsolaris bascos, sos cantadores de sos Paisos Bascos, non cantant difatis in una de sas milli variantes issoro, ma in sa limba comuna istandardizada dae 46 annos. Chie est contras sa Lsc diat dèpere leare profetu dae custu esempru, ma forsis a amìtere de àere faddidu lu podent fàghere petzi sos òmines mannos. Sos àteros sighint a faddire pro non dare satisfatzione a sos aversàrios chi mancari, in mesu de milli pecos, in custu teniant resone. In su mentres, pro  pònnere in fatu a ideas autocoloniales, s’est fatu dannu a sa polìtica linguìstica e a sas persones chi l’ant fata. Sena arrepentimentu perunu.

Sos cantadores bascos pro sa limba comuna in Casteddu aiant postu in dificultade sos partzidores de su sardu giai un’annu e mesu a como, in su mese de maju. Duos bertsolaris cumbidados in Casteddu dae un’assòtziu a probe de sos cuntierradores anti LSC ant fatu su chi si podiat prevìdere. In su cunvegnu aprontadu chenàbura su 2 de maju 2014 in sala Search de su palàtziu comunale de Casteddu, contende de s’arte issoro, ant acraridu su chi totus sos chi si impitzant de limbas de minoria ischint.

Arrepentina
Arrepentina

Andoni Egaña Makazaga e Arrate Illaro Etxebarria ant contadu, sena si trèmere meda meda, chi in Euskadi sa limba si nd’est torrada a pesare pro more de una polìtica linguìstica sighida e dinàmica fundada a pitzu de s’euskera, sa limba comuna basca istandardizada in su 1969.

Unu meledu chi forsis podet ispantare sos chi creent galu a su verbu de Eduardo Blasco Ferrer, professore universitàriu chi prèigat dae deghinas de annos sa partzidura de su sardu in logudoresu e campidanesu, ma chi est iscontadu in tames pro chie cheret fàghere una polìtica linguìstica normale. Non si podet fàghere a mancu, difatis, pro abalentare una limba de minoria, de impreare sa limba standard. In Sardigna custu impreu si podet e si depet fàghere cun sa Limba Sarda Comuna chi imbetzes paritzos de sos organizadores de s’atòbiu criticant o no agiudant sende chi ant sustènnidu sa proposta separatista ‘Arrègulas’.

Sa cosa aiat ispiatzadu meda tando a Paolo Zedda, cussigeri regionale Rossomori e capu verdaderu  de su partidu separatista anti Lsc, e finas a Paolo Pillonca, unu de sos babbais de su Movimentu Linguìsticu (òmine de meressimentos mannos) chi però cun custa positzione de dividere sos sardos e apogiare a Zedda, at finidu pro creare galu de prus divisiones e arrennegu. Ma Zedda e Pillonca no ant chertu leare imparu dae su chi aiant naradu sos bascos e ant sighidu a pònnere in fatu a su chi narat Blasco e totu s’iscola filològica sarda. Contra a ogni resone polìtica de su movimentu de sa limba.

bertsolaris
Maju 2014 – presentada de un’initziativa de cantadores bascos e sardos

S’arresonu de sos duos cantadores bascos diat pòdere èssere ùtile pro fàghere pensare nessi sos prus abbistos de sos ativistas, consigeris comunales e consigeris regionales chi sunt parte, a calicuna manera, de custa cuntierra contra a sa limba sarda standard.  Sa dificultade in sa cale si sunt agatados a pustis de s’acrarimentu de sos bertsolaris li siat de assempru. De significu su cummentu iscritu tando dae su sotziòlogu Nicolò Migheli, chi fiat presente a s’atòbiu, chi in Facebook aiat iscritu: “Sos Betsolaris, sos cantadores bascos cantant in limba basca comuna. Unu standard e duncas una limba de plàstica, comente narant sos chi sunt contràrios a s’istandardizatzione. Però, a cantu paret, est limba bia”.

Gasi comente aiat iscritu de su matessi argumentu Pepe Coròngiu, diretore de custu blog, tando a sas ùrtimas dies de ghia de su servìtziu limba sarda: “Su matessi no est ùtile a si pònnere cara a cara cun cantadores de àteras minorias europeas siant bascos, o catalanos, o tzèlticos. Ca si benit a ischire, ispantu mannu, chi est sa limba comuna chi at sarvadu limbas e traditziones orales populares. Ma a ogros avesos a s’iscuru sa lughe non deghet.”.

E como chi sa lughe lompet dae sos istràngios amigos, sos ogros a s’ant a illierare dae s’iscuru?

cartina 2
mapa linguìstica de s’Euskadi

Si leghimus in su giornale in lìnia de su comune de Casteddu b’at paràulas chi si podent e devent cumpartzire: «“Nei Paesi Baschi – ha detto Paolo Zedda – l’improvvisazione poetica è seguitissima da un pubblico di centinaia di migliaia di persone di giovane età e ha le caratteristiche di un vero e proprio spettacolo di massa”. La lingua euskera infatti è stata oggetto di una politica di salvaguardia che ha ottenuto ottimi risultati: la sua conoscenza da parte di giovani e giovanissimi è in forte crescita, e si può assistere allo strano fenomeno dei figli che insegnano la lingua ai genitori».

S’euskera batua, est a nàrrere de s’istandard linguìsticu de su paisu bascu, est connotu in sas minorias linguìsticas europeas. E amus naradu chi in cue puru b’at àpidu cuntierras.

Est de profetu a annànghere chi:

1) in Euskadi b’aiat e b’at unu fiotu de dialetos cun distàntzias mannas intre sos otzidentales e orientales;

2) chi su protzessu de istandardizatzione at àpidu unu assentu mannu in su 1968;

3) chi s’euskera batua intrat in sos campionados de bertsolaris sa prima bia in su 1980 cun su poeta Xabier Amuriza;

4) chi est petzi in sos ùrtimos campionados chi su bertsolarismo est divènnidu una esperièntzia massitza;

5) chi si sos fìgios insignant sa limba a sos babbos e a sas mamas est ca imparant su bascu unitàriu in iscola;

6) chi si est impitadu in sos mèdios est ca est uniforme e petzi s’uniformidade at abbivadu s’isvilupu suo culturale

cartina uno
partzidura de sos dialetos bascos

Non si podet fàghere finta de non bìdere custos datos. E non podimus sighire a nàrrere unu muntone de cosas chi parent postas in sa mesa petzi pro confùndere sas ideas a sos sardos. Cherimus unu istandard chi tèngiat contu de sa produtzione literària in Sardigna o duos moende dae “garas” e “cantadas”? E si nde cherimus duos pro ite non tres (o bator)? E chie dimustrat chi duos o prus istandard faghent una limba? Est ora de fàghere “che a sos bascos” si cherimus salvaguardare sa limba nostra, ma a beru.

Si podet pregontare : “si inoghe calicunu est pro duas normas iscritas, comente faghet a èssere pro una norma cantada in aterue?” Aiat naradu Oreste Pili, àteru pasdaran istremenadu de sa dòpia norma,  riferende·si a sa presèntzia de poetes, cantadoris e bertsolaris bascos: “Pensu chi siat un’atòbiu de importu mannu. Is cantadoris ant fatu sa lìngua nosta. Is mannus de su Cabesusu ant fatu su Logudoresu e is mannus de su Cabebàsciu ant fatu su Campidanesu, su pròpiu Campidanesu chi imperat sa Provìntzia de Casteddu, su comunu de Cabuderra e àterus comunus. Deu puru imoi apu scritu custus fueddus in cuddu Campidanesu”.

Definire “logudoresu” (mancari chi in su sensu comune siat gasi) su sistema de poesia improvisada fundadu subra s’ischema mètricu de s’otava a endecasìllabos e cun duina finale crobada est no est meda giustu. S’otava bengeit introduida in Sardigna gràtzias a Zeròminu Araolla cun “Sa vida, su martiriu et morte dessos gloriosos martires Gavinu, Brothu et Gianmuariu” in su 1582 (Pillonca narat chi in antis de su cussu annu “custu versu no est connotu in Sardigna”). Ma su cuntributu no est petzi “mètricu”. Sa limba impitada dae Araolla (su Dante nostru) est “logudoresu”? Seguros chi podimus nàrrere custa cosa?

sardegna
sas limbas de Sardigna segundu sa lege regionale 26/97

Sa poesia a bolu, artziada a palcu in Otieri in su 1896, ma cantada finas in antis de cussa data, sighit s’àndala de Zeròminu, bidende in su tempus finas poetas chi non fiant “logudoresos” (finas in sa poesia iscrita amus àpidu cosas simigiantes, si bidat s’òpera de Pepinu Mereu). In dies de oe sos poetas logudoresos sunt pagos (Pepinu Donaera de Ossi e Barore Iscanu de Otieri). Cantant gasi poetes de Silanos, de Oniai, de Ulìana, de Orgosolo, de Aidumajore, de Irgoli e àteras biddas. Curiosidade, Brunu Agus, chi est ogiastrinu (de Gàiru), e chi duncas – pro sos partzidores – diat dèvere impitare su “campidanesu” cantat in su chi, isballiende, benit definidu “logudoresu”.

In prus b’at de nàrrere chi de garas “logudoresas” si nde faghent medas in su cabu de giosso (dae semper) mentres chi – a dolu mannu (e lu naro sena retòrica) – cantadas “a sa moda campidanesa” si nde faghent pagas in su cabu de subra. Non chèrgio pònnere custas diferentes garas in sa mesa pro nde fàghere una diferèntzia de cantidade (est a nàrrere “su logudoresu est in totue”), e pròpiu pro cussu naro chi a fàghere anàlisis demogràficas e partzidoras est una faddina manna cara a sa gherra intre nois. Una gherra chi no agiuat sa limba sarda.

Cun custa premissa, chi est sa de chie non cheret nàrrere a sos poetes comente cantare (e bi diat mancare àteru…), arribamus a sos bertsolaris, sos improvisadores bascos. Ca issos impitant su standard finas pro cantare in poesia. E no est semper istadu gasi. Fernando Aire Xalbador cantaiat cun su dialetu “bajonavarro”, diversu dae su “gipuzcoano” chi dominaiat in cussa garas. Su limbàgiu suo impediat a s’iscurtadore “mèdiu” de ammirare in profundidade sos versos suos.

ikurriña
ikurriña – bandera basca

E in su 1967, cando sos giùighes aiant detzisu de lu pònnere in finale (ca in cue si faghent sos campionados), sa gente comintzeit a protestare. Su campionadu sighente l’ant fatu in su 1980. In cussa ocasione Xabier Amuriza, un’àteru bertsolari, impitat su standard (“euskara batua”) in su palcu pro sa prima bia. Una rivolutzione. Como s’euskara batua est sa norma e in cussos campionados b’at mìgias e mìgias de amantiosos (chissai chi dipendat dae s’impreu de sa norma in sos mèdios de comunicatzione, in s’iscola e in totue). E b’at de nàrrere chi finas in cue b’atàpidu cuntierras.

Ite cherimus inoghe?

De seguru no at sensu faeddare de standard pro improvisare in Sardigna (e mancu male nemos lu proponet). Ma inoghe tando b’at carchi cosa chi no andat: chie est pro una norma iscrita ebbia cheret diferentes cantadas e chi chie cheret duas normas leat comente esèmpiu sos bascos chi cantant a norma?

Cando Zedda, Pili e Pillonca ant a cumprèndere chi sena unu standard sa chistione de sa limba at a abarrare in sas làcanas de su folklore de dialetalidade chi agradat meda a sas élites antisardas? Cando ant a cumprèndere su valore de s’unidade de sa limba e de su Movimentu Linguìsticu?

lacana
Sa Sardigna linguìstica partzida in duos

 

 

(redazione)

(Custu artìculu est istadu iscritu torrende a manigiare e atualizare iscritos de su 2014 fatos dae sa redatzione de Limba Sarda 2.0 e dae Mauro Piredda chi ringratziamus meda)

Leave a comment

Send a Comment

S'indiritzu email tuo no at a èssere publicadu. Is campos pedidos sunt signados *