GIUANNE COLLI, classe 1968, abogadu ulianesu laureadu in s’Universidade de Pisa est su Segretàriu Natzionale de su Partidu Sardu d’Atzione.
Vostè est su Segretàriu Natzionale de su PSd’Az: pro ite est in polìtica e pro ite in su PSd’Az?
Sa polìtica l’apo fata a mannu; tene contu chi sa prima borta chi mi so tesseradu fiat in su 1995: fia giai laureadu e cun traballu. E apo isseberadu de la fàghere ca m’agradaiat a m’impignare pro fàghere carchi cosa de bonu pro sa Sardigna e pro sos Sardos. E so in su PSd’Az ca totu sa famìllia mea est semper istada sardista: fiat sardista babbu, cussigieri comunale in sa bidda mea, fiat sardista tziu meu, Antoni Colli, presidente de sa provìntzia de Nùgoro in sos annos ’80, fiat sardista mannoi meu: so unu sardista de tertza generazione.
It’est sa Sardigna pro su PSd’Az e su PSd’Az pro sa Sardigna?
Sa Sardigna est pro su PSd’Az una terra chi tenet unu pòpulu chi est a diferente dae àteros pòpulos, ca tenet una limba, una cultura e un’istòria, traditziones pròpias. Duncas, si pigamus pro bonu su cuntzetu de natzione, sa Sardigna est una Natzione. Si depet ischire chi s’Itàlia est un’istadu pluri-natzionale (italianos, venetos, sardos, islovenos, sud-tirolesos e gai a sighire): pro nois sa Sardigna depet èssere un’istadu indipendente. A pustis podimus pensare si cust’istadu sardu podet èssere a banda de s’Itàlia o in unu sistema federale, cun s’Itàlia o a manera dereta cun s’Europa.
E su Partidu Sardu est pro sa Sardigna su partidu natzionale de sa Sardos: s’istòria de su partidu est s’istòria de sa Sardigna de sos ùrtimos 90 annos.
In su 2014 b’ant a èssere sas votatziones regionales: sos chimbe puntos de importu pro sa Sardigna.
- Limba sarda
- Sa fiscalidade, zona franca
- S’Energia
- Sa continuidade territoriale
- Sa burocratzia
Pro sa presentada de sa proposta de lege “Modìfica de s’art. 1 de sa lege costituzionale de su 26 de freàrgiu de su 1948 nu 3”, chi cheret pònnere che pare sa limba sarda a s’italiana, Vostè at naradu chi sa chistione linguìstica depet èssere tzentrale in sa polìtica de su PSd’Az. Tenet in mente àteras atziones?
Su Partidu Sardu est s’ùnicu partidu chi in Sardigna at semper mantesu biva sa chistione de sa limba sarda e a manera prus generale, de s’istòria, de sa cultura, de su patrimòniu archeològicu e fintzas artìsticu de sa Sardigna, fintzas cando àteros si nde ridiant. Sa lege 26/97 – rivolutzionària ca est bènnida a in antis de sa lege istadale 482 de su 1999 – est istada aprovada cando pro assessore bi fiat Serrenti, sardista. Sos sardistas allegaiant in sardu in sos cussìgios regionales fintzas cando pro sa lege non si podiat. A livellu locale amus semper gherradu pro sa tutela de su sardu: m’ammento a Italo Ortu, denuntziadu dae su prefetu de Aristanis, in sos annos ’80, ca pretendiat de fàghere su giuramentu de sìndigu a sa Costitutzione fintzas in Sardu, o sinono como a Roberto Tola, pro sa chistione de sos cartellos bilìngues. Sa chistione linguìstica b’est istada e b’at a èssere semper in sa polìtica nostra: ca est una chistione fintzas polìtica, culturale e identitària, ma fintzas ca pensamus potzat èssere una chistione de balàngiu econòmicu.
Pro Vostè su bilinguismu depet èssere una prioridade de s’agenda polìtica: ite profetos bidet in su bilinguismu?
Su bilinguismu est de importu mannu ca in antis de totu est unu deretu naturale e colletivu nostru: totu sas natziones ant una limba chi lis permitet de mantènnere e custoire s’identidade, ca est s’elementu printzipale de unidade de unu pòpulu e de una natzione. Mancares b’apat unu tentativu de genotzìdiu linguìsticu e culturale, in Sardigna sighimus a allegare in Sardu: est unu deretu nostru!
Pro segundu puntu pensamus chi pro sos sardos, cun su bilinguismu, b’apat unu cumbèniu fintzas econòmicu: pro nàrrere, nois pensamus chi sos traballos pùblicos depent èssere abertos a totus, ma chie cheret traballare in Sardigna depet connòschere sa limba sarda. Si depet connòschere fintzas sa limba de su logu! Gasi est in Catalugna e in Itàlia in su Sud-Tirol: pro ite nos diamus ispantare chi siat gasi fintzas in Sardigna? Si aerent aplicadu bene su bilinguismu e sos printzìpios de su bilinguismu, totu sos ridimensionamentos iscolàsticos chi s’istadu italianu at chèrfidu, inoghe in Sardigna non bi fiant istados, ca bi fiant istados livellos de “dimensione iscolàstica” diferentes dae àteras regiones.
Un’àteru cumbèniu est pro sa persone: sos istùdios mustrant chi su totu sos pitzinnos chi creschent bilingues sunt prus ispipìllios, bident sa realidade de su mundu a manera prus aberta e imparant a manera prus fatzile àteras limbas istràngias; est pro custu chi est de profetu pro sa crèschida psico-cognitiva de sa persone.
Duncas in su bilinguismu b’at petzi profetos!
Faeddende de Elisa, sa pitzinna chi l’ant privadu de chistionare in sardu in s’esàmene, Vostè at naradu chi sunt istados “deretos dennegados a su pòpulu sardu”…
Est unu deretu dennegadu ca giai cun sas leges chi bi sunt como su sardu est tuteladu. S’augùriu est chi cando su Parlamentu italianu at a torrare a pigare in manos sa ratìfica de sa Carta Europea de sa limbas regionales e de sas minorias, sos deputados sardos, de cada partidu, s’interessent de custa chistione e gherrent pro artziare su livellu de tutela cantu prus podent, ca pro comente lu fiant ponende teniat unu livellu de tutela tropu bassu. Prus bassu cunfrontu, pro nàrrere, a su ladinu e a s’islovenu.
B’at finantziamentos europeos meda pro sos giornales, pro sas televisiones, pro s’editoria de sas limbas de minoria: si nos ispetant pro deretu, pro ite los depimus pèrdere?
Sa limba mama de Vostè est su sardu. Pro Vostè est…
Su sardu est s’ànima matessi de sos sardos. L’apo giai naradu: mancares su tentativu de genotzìdiu linguìsticu e culturale, sa limba sarda est sa limba nostra e est pretzisu chi sos giòvanos potzant allegare e rispòndere in sardu, ca chie oe lu faghet sena birgòngia peruna s’intendet mègius e prus forte. Fintzas in sa professione: deo so abogadu e in casos meda sa connoschèntzia de su sardu est una fortza in prus.
Depimus cumprèndere chi est una limba normale e che a totu sas limbas normales la depimus istudiare comente amus istudiadu s’italianu, su frantzesu e s’inglesu. E pro l’istudiare bi cheret un’istandard e duncas règulas ortogràficas e grammaticales: sa delìbera pro sa LSC de sa giunta Soru est istada de importu mannu ca at dadu a sa regione sarda una limba bandera, un’iscritura chi no est contra sas variantes allegadas, ma est un’iscritura chi previdit pronùntzias diferentes. Totu l’iscrient in una manera, cadaunu la leghet a sa manera de sa bidda pròpia. Nàrrere chi si depent amparare sas variantes o chi su sardu tenet milli variantes est una manera pro èssere contra a sa limba sarda, pro nàrrere chi non b’at una limba sarda.
Cun un’istandard est prus fatzile a la fàghere intrare in iscola, formare insignantes, fàghere materiale didàticu, dvd e gai a sighire. Est cussa s’àndala de sighire…