“S’idea dominante, sa chi sos sardos a su sòlitu tenent de issos etotu, non cuntenet peruna cussèntzia de àere àpidu una sugetividade istòrica issoro, escludet una partetzipatzione nostra a sos protzessos istòricos generales de s’Europa e de su Mediterràneu. A fàghere essire a pìgiu e a ispainare notziones istòricas chi andant contra a custu fràigu narrativu, resurtat traumàticu e tenet cunseguèntzias de natura polìticas”.
Non podimus no èssere de acordu cun custu cuntzetu, chi l’agatamus acraradu in sa prefatzione de su volùmene “Giovanni Maria Angioy – Memoriale sulla Sardegna (1799), publicadu ocannu dae Condaghes. In custu libru s’istudiosu Omar Onnis at bortadu, in italianu e in sardu, su memoriale iscritu in frantzesu chi Angioy aiat imbiadu a sos guvernantes de Parigi, pro los cunbìnchere a liberare sa Sardigna dae sos Savojas e dae sos feudatàrios. Fintzas a como l’aiant imprentadu petzi in sa versione originale frantzesa, in su 1967, in una regorta de documentos cuidada dae C. Sole (La Sardegna di Carlo Felice e il problema della terra).
No ischimus pro ite amus dèvidu isetare gasi meda pro bìdere sa tradutzione de una òpera istoricamente gasi importante. De seguru sa letura sua est interessante e istrutiva meda. Angioy crarit a sos frantzesos, in manera puntuale e pretzisa, pro ite lis cumbenit a intervènnere in Sardigna, e lu faghet faeddende de sas richesas de s’ìsula e de sa positzione sua istratègica in su Mediterràneu, e ghetende a sos Savojas e a sos feudatàrios, cun sas pretesas esosas issoro, sa neghe de sas dificultades de sos sardos. In su matessi tempus, essit a campu chi sos collegamentos de Angioy cun sa Frantza bi fiant dae in antis de sa fua sua dae Sardigna, e chi un’eventu internatzionale comente s’armistìtziu de Cherasco (intre sa Repùblica Frantzesa e su prìntzipe de Piemonte) est istadu sa càusa prima de su fallimentu de sa martza chirru a Casteddu.
Dae totu custu essit su cuadru de una Sardigna disigiosa de riscatu, ligada a sas currentes ideològicas innovadoras de su Setighentos, pro nudda isulada. Un’imàgine totu contrària a sa chi proponent sos chi diant chèrrere menguare s’importàntzia de sa Rivolutzione Sarda, reduendeˑla a una rebellia de pagu contu. Sena faeddare de sos programas iscolàsticos ministeriales, che nos negant in manera sistemàtica, a nois sardos, s’istùdiu de s’istòria nostra. Lu naro e lu torro a nàrrere: pro cambiare su presente tocat a connòschere su tempus coladu. E sa letura de libros che a custu nos agiuat in custa faina.
