de Sarvadore Serra
Sos Inuit (pronuntziadu /ˈɪnu.ɪt/ o /ˈɪnju.ɪt/; Inuktitut: ᐃᓄᐃᑦ, “su pòpulu”) sunt unu grupu de populatziones indìgenas , cun sa matessi raighina culturale, chi istant in sas regiones àrticas de Groenlàndia, Canadà e Alaska. Inuit est su nùmene plurale; su singulare est Inuk. Sos limbàgios Inuit sunt classificados in sa famìlia Eskimo-Aleut . Sa limba Inuit de sos sinnos est una limba isulada de Nunavut (Quebec); est una limba in perìgulu.
In sos Istados Unidos e in Canadà, su tèrmine “Eskimo” l’impitant a su sòlitu pro inditare sos Inuit e sos pòpulos Yupik e Iñupiat de Alaska. Ma “Inuit” no est atzetadu comente tèrmine pro sos Yupik, e “Eskimo” est s’ùnicu tèrmine chi includet Yupik, Iñupiat and Inuit. Semper e cando, sos pòpulos aborìgenos de Canadà e Groenlàndia cunsìderant “Eskimo” unu peorativu, e preferint a nàrrere “Inuit”. In Canadà, sas setziones 25 e 35 de su “ Constitution Act” de su 1982 ant classificadu sos “Inuit” comente unu grupu distintu de canadesos aborìgenos chi non sunt inclùdidos ne in sas Primas Natziones ne in sos Métis.
Custos sunt sos territòrios canadesos de sos Inuit: s’àrticu e su subàrtcu canadesu in Nunavut; “Nunavik” in sa parte nord de su Quebec; “Nunatsiavut” e “NunatuKavut” in Labrador; unas cantas partes de sos territòrios nordotzidentales, mescamente a fùrriu de su Mare Àrticu. In sos Istados Unidos, sos Iñupiat istant mescamente in sa North Slope in Alaska e in s’ìsula Little Diomede . Sos Inuit de Groenlàndia sunt discendentes de pessones bènnidas dae Canadà; sunt tzitadinos de sa Danimarca, mancari no lu siant de s’ Unione Europea.
Sos Inuit protzedint dae sa chi sos antropòlogos li narant cultura Thule, chi est nàschida in s’Alaska otzidentale in s’annu 1.000. Issos si sunt ischirriados dae su grupu Aleut unos 4.000 annos a como, e dae sos migrantes siberianos nordorientales (probabilmente collegados a su grupu linguìsticu Chukchi ) galu in antis. Si sunt ispartinados in s’Àrticu a s’ala de oriente. S’ant giutu infatu sa cultura Dorset (in Inuktitut, Tuniit).
B’at legendas Inuit chi narant chi sos Tuniit fiant “gigantes”, pessones prus artas e fortes de sos Inuit. B’at fintzas legendas chi faeddant de sos Dorset comente de “nanos”. Sos istudiosos pensant chi in sa cultura Dorset mancaiant sos canes, armas prus mannas e àteras tecnologias de sa sotziedade Inuit, e custu at dadu unu vantàgiu a custos ùrtimos. In su 1.300 b’at àpidu migrantes Inuit chi sunt lòmpidos a sa Groenlàndia otzidentale; in su sèculu a pustis issos sunt tzucados fintzas a sa Groenlàndia orientale.
Custos sunt sos limbàgios de sos Inuit: Inuinnaqtun, Inuktitut, Inuvialuktun, e limbàgios groenlàndicos,
chi faghent parte de sa branca Inuit-Inupiaq de sa familia Eskimo–Aleut.. Sos limbàgios groenlàndicos sunt partzidos in : Kalaallisut (otzidentale), Inuktun (setentrionale), e Tunumiit (orientale).
Su Inuktitut lu faeddant in Canada e, cun su Inuinnaqtun, est una de sas limbas ufitziales de Nunavut; sunt connotas in manera colletiva comente Limba Inuit. In sos Territòrios Nordotzidentales, su Inuvialuktun, su Inuinnaqtun e su Inuktitut sunt totus limbas ufitziales. Su Kalaallisut est sa limba ufitziale de Groenlàndia. Sigomente su Inuktitut fiat sa limba de sos Inuit canadesos orientales e su Kalaallisut est sa limba de sos Inuit groenlàndicos otzidentales, s’assimìgiant a pare prus de àteras variedades.
In Alaska and Canada sos Inuit faeddant fintzas in inglesu. In Groenlàndia faeddant fintzas in danesu e imparant s’ inglesu in iscola. B’at Inuit canadesos chi faeddant fintzas su frantzesu de Quebec.
Ligàmene: https://en.wikipedia.org/wiki/Inuit
Leave a comment