– de Sarvadore Serra –
1716, annus horribilis pro sa Catalugna, chi at pèrdidu ex lege un’autonomia seculare. Cun sos Decretos de Nueva Planta, unu cumplessu de leges fatas dae s’imperadore de Ispagna Felipe V, est intradu s’assolutismu. Su monarca borbone s’at arrogadu sa soverania de sos rennos, invochende unu deretu divinu. Su sistema de guvernu de sa monarchia ispagnola, fundadu in cussìgios deliberativos e collègios –regìmene polisinodiale–, s’est estintu, e s’est impostu unu regìmene de secretàrios de Istadu chi teniat su fundamentu suo in sa «voluntade reale» de su monarca comente fonte de totu sa soverania.
Gasi etotu, invochende su «deretu de cunchista», acusende sa Catalugna de «rebellia» e manifestende sa voluntade de nche torrare totu sos Istados suos a sas leges de Castiglia, ant abolidu sas Leges e sas Costitutziones de sos Istados de sa Corona de Aragona, boghendeˑnche fintzas sas istitutziones chi serviant a las aplicare.
In custa manera sa Monarchia de Ispagna, chi si fiat formada comente una monarchia cumpòsita cun s’agregatzione de Istados modernos diferentes e diversos, nche torrat a unu corpus giurisditzionale, legislativu e polìticu ùnicu, uniforme e tzentralizadu, sutammissu a su podere assolutu de su monarca borbònicu dae ue benit, in ùrtima istàntzia, sa fonte de sa soverania. Sunt abbarrados in foras de custu protzessu sos territòrios de Navarra, Vascongades e Aran chi, pro sa fidelidade issoro a sos Borbones, ant otentu su privilègiu de preservare s’istatus giurìdicu e polìticu chi teniant in antis de sa gherra –sos deretos istòricos–.
Custu cumplessu de leges leat su nùmene genèricu de Decretos de Nueva Planta, ca fiant decretos reales ispetzìficos chi cunfiguraiant una «Nueva Planta» –istrutura noa– in sas istitutziones costitutzionales anteriores a sa gherra de sutzessione pro nche las torrare a istrumentos de s’assolutismu. Sa Monarchia Assoluta Borbònica nàschida dae custa operatzione l’ant organizada territorialmente in 21 provìntzias, partzidas in munitzipalidades. In sos Istados de sa Corona de Aragona sa Nueva Planta de sas udièntzias reales at postu custas istitutziones giuditziales suta s’autoridade de sos Capitanos Generales de s’Esèrtzitu, a manera chi esserent devènnidas sas istitutziones borbònicas de amministratzione territoriale cun sas cales s’aplicaiat sa « voluntade reale» de su monarca chi istaiat in Madrid.
Paris cun sa funtzione esecutiva, sas Udièntzias Reales ant sighidu a praticare sa funtzione giuditziale aplichende su deretu tzivile issoro, francu València, in ue ant postu su deretu tzivile castiglianu.
Sa prima revindicatzione de sos Istados estintos de sa Corona de Aragona , cun sa denùntzia de su regìmene assolutista de sa Nueva Planta, est istada, a pustis de deghinas de annos, sa Representació o Memorial de Greuges (in ispagnolu: Representación o Memorial de Agravios): si tratat de unu documentu chi, in ocasione de sas ùnicas Cortes cunvocadas dae Carlos III de Ispagna, in su 1760, ant presentadu sos deputados rapresentantes de sas capitales de sa chi unu tempus fiat sa Corona de Aragona (Saragossa, València, sa tzitade de Majorca e Bartzellona).
Ma sos Decretos los ant abolidos petzi cando su Regìmene Antigu assolutista at collasssadu e sa Monarchia Assoluta Borbònica est bènnida mancu (1833), cun s’instauratzione de su Rennu costitutzionale de Ispagna. Totu custu l’ant ratificadu aprovende sa Costitutzione Ispagnola in su 1837. Si in antis sa soverania l’aiant cumpartzida su monarca e su rennu pro mèdiu de sas Cortes, e a pustis cun sos Decretos de Nueva Planta su monarca si fiat apoderadu in manera assoluta de sa soverania pro totu unu sèculu, como, cun sa Costitutzione Ispagnola de su 1837 sa soverania est torrada in manera definitiva a sa natzione, ca s’est cunsacradu su printzìpiu de sa soverania natzionale.
Belle gasi, sa nàschida de s’ Istadu liberale no at cumportadu su recùperu de su sistema costitutzionale pròpiu de sos Istados de sa Corona de Aragona, ma at cunsacradu su Rennu costitutzionale de Ispagna comente regìmene polìticu ùnicu, uniforme e tzentralizadu, erede diretu de sa Monarchia Assolutista Borbònica, chi petzi reconnoschiat una natzione, sa Natzione Ispagnola.
In su sèculu XX sunt essidas a campu unas cantas formas de detzentramentu amministrativu comente sa Mancomunitat de Catalunya o sa Generalitat republicana, ma est petzi cun sa Costitutzione Ispagnola de su 1978 e s’aprovatzione de sos Istatutos de Autonomia chi s’est cunfiguradu su sistema ispagnolu atuale de detzentramentu politicu-amministrativu in comunidades autònomas. Però custu sistema est semper fundadu in su fatu chi sa soverania emanat dae una Natzione Ispagnola ùnica e uniforme, francu in sos territòrios chi tenent deretos istòricos–.
Duncas, mancari chi sos decretos de Nueva Planta los apant abolidos cun sas constitutziones ispagnolas e sa soverania siat torrada a su pòpulu, sos Istados de sa Corona de Aragona no ant recuperadu mai sa soverania chi nche lis ant leadu, nen sas istitutziones issoro de guvernu ant recuperadu sa potestas suprema issoro chi emaniat dae custa soverania.
Ligàmenes: https://ca.wikipedia.org/wiki/Decrets_de_Nova_Planta
https://es.wikipedia.org/wiki/Decreto_de_Nueva_Planta_de_Catalu%C3%B1a
Leave a comment