Rimboscare in Sardigna a pustis de su disboscamentu de su XIX e XX seculu.

Rimboscare in Sardigna a pustis de su disboscamentu de su XIX e XX seculu.

de Salvatore Bovore Mele (dotore forestale) –

SONY DSC

De su tres unu de sa Penìsula italiana est padente 10.467.522 etaras aguale a su 34,7% de sa superfìtzie natzionale italiana. In italia sos distretos territoriales de su Sud Tirolu, Trentinu, Friuli, Ligùria, Toscana, Ùmbria, Abrutzu, Calàbria e Sardigna ant un’ iindiche de boscosidade meda prus mannu de a su natzionale.  Su padente at un’isterrida istimada in 8.759.200 chi cugùgiat su 29,1% de su territòriu natzionale intreu e sos distretos prus buscados sunt sa Ligùria e su Trentinu cun unu gradu de cobertura prochentaghe de sos duos distretos postos a pare in sighida de su 62% e 60,5%, costituint sos ùnicos tretos amministrativos in ue su buscu coberit prus de sa metade de su territòriu.

In tèrmines de codigu de lele su padente est definidu dae su Decretu Legislativu 18 (degheoto) de maju 2001 (duamìgia e unu) nùmeru 227 (dughentos bintisete) de sa Repùblica Italiana artìculu 2 (duos): a) sartos interessados dae s’obrigu de rimboschimentu, b) tretos forestales sena cobertura arborea e de mata e de meteres pro tallongios, avesidades e fogones, c) in lascos e totu sas istèrridas intre su buscu prus pitzocas de 2000 (duamìgia) de metros chi segant sa continuidade de su buscu e non sunt identificados comente pascolu, prados e prados arborados.

Sa Sardigna at un’istèrrida de superfìtzie de 2.400.000 etaras prus o mancu, tres tantos de sa Còrsica, su mesu su 50,36 % est costituida de cobertura forestale mentres su buscu de verteri est 583.472 etaras chi est su 24,22 % de sa superfìtzie sarda mentres su buscu cun su mata est 629.778 etaras paris a su 26,14 % de s’istèrrida de sa superfìtzie sarda. S’indiche de boscodidade sardu cun su Trentinu, su Sud Tirolu, su Friuli e sa Toscana est meda prus mannu de su natzionale chi est paris a su 34,7%. Sa gerentzia de sas forestas sardas in s’otighentos fiat isresoniada cun unu pascolu issegheradu in intro de su buscu, ma sas forestas aiant un’istèrrida meda prus manna de oe. Su pascolu de sos porcos pro su lande interessaiat sas forestas.  Tando esistiat su mestieri de su porcàrgiu chi bi reventiat a conduire chèntinas e chèntinas de pariles chi trechetaiant pro deghinas e deghinas de chilòmetros. Pro assempru dae sa bidda de Gonone – Durgali in su bortante costera orientale de s’ìsula sarda sos porcàrgios conduiant sos tàgios de sos porcos finas a sa foresta domaniale de Seui e a sos padentes de èlighe de Làconi. Sos fogos de s’otighentos e de su noighentos e sas bonìficas agricolas ant reduidu s’istèrrida de sas forestas. Sos fogos in antis de sa sigunda gherra mundiale andaiant pro dies e dies sena chi perunu s’esseret dadu cuidadu de nche-los-morrere.

Oe posta a pare cun tando sa foresta benit bìvida in manera meda diferente. Oe sa foresta no at unu rolu alimentitziu che a tando. Su discodiu de sas polìticas economias at determinadu chi in Sardigna s’importet s’otenta pro chentu de s’aungiu imitidu in sas cadenas cummertziales meda de sas cales sunt de propiedade de capitale finantziàriu frantzesu metropolitanu.   Fintzas a sa prima metade de su millenovighentos sa produtzione de su lande fiat sa bena prus de importu pro alimentare sos porcos. A fine e a cando in casu de carestia su lande in sos paisos de su Nord Ogiastra: Urtzullè, Baunei e Triei cun una tennica de traballu chi podet essere atrassada a su neolìticu beniat impreadu pro s’alimentatzione umana. S’impreaiant landes durches de argunas matas de èlighe singiadas cun una rughe fata cun sa cana in su còrgiu de su trutzu, su rànchidu de su lande beniat neutralizadu cun una terra ruja fòssile rica de ossidos de ferru presente in sos carcares de sa cadena montana de su Golfu de Orosei.

SONY DSC

 

Su professore istòricu Gelimini de Botànica Forestale de s’Universidade de Fròrentzia, como nch’est mortu, susteniat ca in Sardigna non si podiat escludere chi fintzas a sa vigèntzia de s’Impèriu Romanu in sos cùmmonales de sos montes esserent istados presentes su pinu nieddu, su fau, s’abete arbu chi oe agatamus galu in sa montanna corsicana chi sobrat de milli metros sa montanna sarda. Su pascolu issegheradu, sos fogos diant aere distrùidu custa vegetatzione originària. S’impreu de su fogu cun obietivu pastorale si podet essere a cascaradu a s’obietivu militare de s’armada romana chi impreeist su fogu pro bussiare sa resistèntzia de sos sardos chi in su padente s’impertusaiant. Sigundu argunos istòricos su 60 pro chentu de sa populatzione màscrina sarda nch’este istada ispèrdida in custa època e sos romanos aiant tando rìpopuladu sa Sardigna cun corsicanos, lusitanos e italianos. Su disboscamentu de sas aeras cùmmonales est unu fatu consolidadu in Sardigna dèpidu a su bentu fritu de tramuntana, a su pascolu chi no ant permìtidu a sa vegetatzione de si dìsarrollare in manera naturale.  S’amministratzione forestale sarda at a manìadu cun su rimboschimentu a prantare: opinu radiata, opinu nieddu calabresu, opinatza (Pinus pinaster), opinu de pinolos, opinu arbu (pino d’aleppo), chidru de s’Atlante e raramente chidru deodara in sas iscras de sos trainos. Est istadu impreadu tzinneperu mascru in sos rimboschimentos chi est un’arvore chi creschet a bellu. Tando custas coniferas beniant coltivadas e pesadas in sos viveros ma oe non prus.

Difatis cunforme a su Pranu Regionale Forestale de su Mèdiu Ambiente oe no bi sunt prus matigheddas de coniferas in sos viveros forestales sardos. Meda de custas càscaras de confiferas oe sunt lòmpidas a maturidade e sunt arribadas a fine tanda e cheret a nche las tallare o islascare cosa custa chi in sos annos no est istada fata e custu est andada a dannu de sa bona calidade de su linnamene. Medas truncos sunt a forma de intula. Sa tallada graduale de sa càscara de sas coniferas benit mutida rinaturalizatzione in su Pranu Regionale Forestale e de su Mèdiu Ambiente, sos ufìtzios forestales amaniant pro predisponnere una filera de sa linna, de su linnamene, de su tzipadu. Su rennou e su noàdile forestale no est semper su mègius mescamente cando sa càscara de sas coniferas est de amparu a su solu, cando est in pitzu a rocas e interessada dae etzessivu pascolu.

In sos sartos de Ogiastra sa càscara de coniferas sunt interessadas dae un’ aassàchiu de unu parassita su tomicus chi nche isperdet sas coniferas sighende-nche-las. Su tomicus sigat sos arvores de coniferas e s’est ispainadu in Sardigna cun s’importatzione de truncos de coniferas chi non fiant iscorgiados. In Ogiastra esistit sa produtzione de pinolos dae sas pinetas de pinu domèsticu e de custa incungiada benint incarrigados sos sugetos privados fintzas si sa produtzione est meda iscareschida ca unu parassita autòctonu su Pissodes vallidirostris ghetat unu germe a sa pigna a fartendela in sa produtzione de sos pinolos chi impagongiat de meda. Sa difusione de custu erribiu est dèpida a su fatu chi sas matas sunt istressadas e sagheddadas dae su càmbiu climàticu destinadu a incradiare ca est istadu sobradu su liminàrgiu de sas 300 (treghentas) partes pro millione de sos gasos serra e si cunformant istajones longas de sicagna e proìngios a traschia agromenados comente cantidade e temporalmente.

In atòngiu e in sos meses primàrgios de su ierru su arriscu de su dannu meteoriche sunt de mentovare sos interventos   de inondatziones de Biddanoa in su 2004 (duamigiaebatoro) e de Terranoa (Olbia) in su 2013. Pertocat a singiolare sas ispètzias prus pagu plàsticas e chi ant prus dificultades cun su càmbiu climàticu, est de importu sa situatzione de linnarvu, siat su de su monte chi cussu de s’iscra de sos rios chi sunt in regressu. Cust’annu marcat sicagna e medas padentes de èlighe mescamente in sa costera orientale in sas Comunas de Cardedu, Urtzullè, Baunei, Durgali manifestant su sigongiu de sa chima. Si tèngiat presente ca s’èlighe est sa mata prus plàstica e resistente a sa sicagna e pro custu in su mese de Santu Gaine su fatu chi siat a ligiada est sa dimustratzione chi s’est gannidu s’echilìbriu fintzas pro custa mata. Dae deghe annos a como cun sa vigèntzia de su Pranu Regionale Forestale e de su Mèdiu Ambiente s’Ente Forestas impreat in sos rimboschimento matas de latifogias comente s’èlighe, su chercu de provenientzia autòctona e fintzas latifogias nòbiles comente cheresia, nughe, nutzola e linnarvos.

SONY DSC

In su Pranu Regionale Forestale e de su Mèdiu Ambiente esistit su denegu a s’impreu de sas coniferas ma cheret a narrere ca est etzessivu ca disfalat dae una positzione prus polìtica chi tennica a est istada assumida prus dae sos ambientalistas chi dae sos forestales. In vigèntzia de su càmbiu climàticu su rolu de tutoradu e colonizadore de una proghentaghe de su trinta pro chentu de sas coniferas in su rimboschimentu est insostituibile. Sa castàngia in sos rimboschimentos no est impreada ca podet aere dannos de natura firosanìtaria, cangheru, male de sa tinta e comente chi no esserent istadas bastantes custas duas malispetzias de fuetes como bi est fintas sa ghespe tzinesa. In sos viveros regionales est istada suspèndida sa produtzione de matigheddas de castàngia ca bi fiat una pesta endemica est a narrere sa phitophtora cinnamonii, su cangheru coloradu de sa castàngia, chi in Ispagna at imbelèschidu su còrgiu noàdile dannifichende sa produtzione de su fòrtighe e de su gardarone.

Sa cheresia est presente in sas iscras baddules e est sa mata primàrgia chi brocat a pustis de s’ierru. Fintzas sa cheresia risultat essere sugeta a su càmbiu climàticu cantu est beru ca in custos tretos, mescamente sos prus xerofilos, comente matzoca impreant sa cheresia de Provantza est a narrere su Prunus mahaleb. S’istress de su càmbiu climàticu rendet sa cheresia prus atacabile dae su bobborroti conca de padre chi in italianu si mutit capnode chi atacat su collete de sa raighina. Su chercu in Sardigna est s’ispètzia prus cùmmonale e istat peri in pitzu de sos milli metros in custos tretos e est sugeta a impagongiare a bista de ogru comente nùmeru de esemplares pro s’impreu issegheradu. Cun sas matigheddas de chercu coltivadas in sos viveros prantadas in sas artàrias si chircat de mantennere sa suprematzia de su chercu in su cùmmonale de sos montes chi però sunt sugetas a sas tias fritas de sa tramuntana in ue s’ùnica mata chi est in gradu de resistere est su pinu nieddu ma s’impreu in cantu conifera est sugetu a sos lìmites de le. S’amministratzione forestale sarda est cussente chi sa càscara de su pranu cùmmonale una fia distrùida no est prus prontu sostituìbile. Tantu matessi in custos tretos su noàdile rennou de su chercu est presente e si isteat in sos tretos in ue est a ala pinna dae su bentu fritu e in ue su pascolu est prus limitadu. Semper in custos tretos desarrolat unu rolu meda importante de colonizadore una conifera autòctona su tziniperu mascru de su cale sos sèmenes nche cabent unu agigu de tzùcaru e sunt agradeschidos da medas animales chi ismartinde-nche-los cuntribuint a los faghere naschere ca contrariamente no ogrint fàtzile.

S’àtera conifera autòctona est s’eni pro su cale sas esperièntzias de rimboschimentu ant dimustradu ca est una mata chi fuit dae su solianu e dae su sigangiu e preferit tretos chi apant espositzione a Nord  e cheret abbadu continu in s’istajone sica. Faghere ogrire su sèmene est meda difìtzile. Meda fortes sunt sos dannos dae su pascolu dèpidos a sa muvra e a su bestiàmene masedu. Cun organismos universitàrios cheret a aere cuntatos iscientìficos e essire dae un’aggatada istàtica chi nois peri incunsientemente preferimus e chi a tzocat cun sos obietivos de evolutzione iscientìfica e de desarrollu in sa salvaguàrdia forestale e mèdiu-ambientale de su territòriu in ue sos operadores totus depimus persighire s’obietivu de produere semper prus linna e linnamene autòctonos chi si potzat impreare pro desarrollare una filera de utilizatziones forestale chi siat cumpartzida cun sos trasformadores chi obrant in su setore privadu. Semus batidos a istraviare in termenes de produtividade sa càscara forestale. Sa càscara forestale depet essere illascada ca est un’ oobrigu de sa le pro lassare tretu a sos padentes de latifogias. B’at casos in ue custu non podet essere fatu ca su solu suta de sas coniferas est istadu meda sugetu a pascolu a tropellende su rennou noàdile naturale. Inseras a fias a nche toddere sa càscara de coniferas est unu disatinu proite sa istèrrida de su solu diat abarrare privada de padente cando su noàdile no esistit. Intamas fintzas sos is-lascos sa cubadura bogada diat variare. Su supra solu cando est una càscara crompida de coniferas arribadas a fine tanda netzèssitat de nche tallare de su tres unu.

Una cubadura de linna in sopra solu de terrinu grassu podet a bastare sos 1000 metros cubos e prus, imbetzes in su terrinu iscordente si firmat a 500 metros cubos.  Sos forestales de s’amministratzione isvìtzera de sa Giura de limba frantzesa ritenent ca sos supras solos in custos tretos costituidos dae pinu nieddu, abete arbu, abete ruju e de larighe non depant mai falare suta sos 1000 metros cubos e in custa càscara de coniferas si depat tallare a seperu e a iscantos pro mantennere in echilìbriu su supras solu e custu no est conservatzionismu sìncheru o una leia de sacralidade de sa foresta proite permitet de contivigiare sa foresta in realidades dìligas comente cussas sardas e custu molde est un’ assempru a su cale ponnere in fatu.   S’annangat ca su càmbiu climàticu chi at a podere acaèssere in sos annos benidores non podet essere adivinadu e sa domanda chi nos ponimus est si su clima at a iscartare dae su de como de duos grados tzentigrados e de prus in terràmenes de temperadura. B’at un’aspetu chi si cumparet in s’àrticu est a narrere s’efetu volanu de sa superfìtzie de su mare illiberada dae s’astrau chi s’iscàgiat e incradiat cun s’aumentu de sa temperadura.

SONY DSC

 

In s’ìsula de Groenlàndia in su 2013 s’est iscagiada pìnnighe sa càscara de astrau e in medas ìsulas a presu a sa costa siberianaiana su matessi in ue custu at permìtidu de si afirmaret una tundra dae sa cale unu cras s’at a formare sa taiga est a narrere sa foresta siberiane de coniferas. Su càmbiu climàticu ponet domandas pro sos rimboschimentos chi benint prantados in custos annos tenende contu ca su tzicru de sas elighes est de 1000 (milli) annos e su de sos arvores de sos setiles nord europeos est de 300 (annos) e sunt sos chercos caduchifogias . E si sas pretzipitatziones disfalant suta sos 400 (batorghentos) millìmetros s’annu, liminàrgiu chi permitet sa crèschida e su desarrollu de sas matas arboreas e sa formatzione de sa càscara padentina in su mediterràneu? Su buscu de èlighe si diat iscapidare in Sardigna.

Badde chi in sos annos benidores at a chèrrere a averguare unu gradiente de artesa in pitzu de su cale acostiare su rimboschimentu cun èlighe, chercu, suèrgiu e suta de custu gradiente acostiare s’ogiastru chi mègius s’adatat a pretzipitatziones a in-tundu de sos 300 millìmetros de abba s’annu fintzas si isporat sos forestales bidere in custas dies sa sicagna grae chi aturat dae tres annos in su Sud de s’Ogiastra determinende sa sicangia fintzas in sas chimas de s’ogiastru ca si custa est sa prospetiva non nos arrumbat àtera cosa in Sardigna de isperimentare sos rimboschimentos cun sas leguminosas arboreas de su Sahel chi bivent cun pretzipitatziones suta sos 300 millìmetros.

Oe noisàteros bidimus sas conseguèntzias de su disastru mèdiu-ambientale e iscarangiamus in pitzu de sa càusa. Mirent proite cùngio narende ca totus ischimus bene ca est s’impreu issegheradu de sos carburantes fòssiles chi determinat custos ischilìbrios climàticos chi si riberberant pregiudichende s’esistèntzia de sa foresta nostra e de sa foresta in totu sas latitùdines. No b’at àtera possibilidade pro sas sotziedades avantzadas tziviles de si riconvertere impreende semper prus energias alternativas e riduende fina mentas sas emissiones de gasu serra in s’atmosfera.

Leave a comment

Send a Comment

S'indiritzu email tuo no at a èssere publicadu. Is campos pedidos sunt signados *