de Giagu Ledda 
Una pessone no issèberat sa limba chi faeddat, non detzidit, durante s’isvilupu biològicu suo, cale limba faeddare e nen comente la faeddare, ma est sugeta, in su protzessu de imparu, a sas influèntzias culturales e sotziales chi l’inghìriant.
Su fràigu sotzio-culturale chi s’isvilupat in sa pitzinnia passat travessu diferentes filtros linguìsticos, generales e individuales, dipendende custos dae su mèdiu in ue s’isvilupant. Est detzisiva sa variedade dialetale chi faeddat sa comunidade in ue s’isvilupat e àtere e tantu importante est sa cunditzione sotziale in ue vivet su pitzinnu.
Elementu fundamentale chi influèntziat sas espressiones linguìsticas de ogni pessone est sa limba iscrita: in sotziedades in ue sa majoria de sos faeddantes connoschet sa limba iscrita, custa traballat, dat forma a sa limba orale, la imbellit, la megiorat, la faghet intrare in cuntatu cun sas àteras limbas e culturas, leat dae custas e donat a custas, donat e leat. S’iscritura est su caminu obligadu chi tocat a fàghere pro dare a connòschere sa limba pròpia e pro ischire ite pensant, ite narant a s’àteru chirru de su mundu o a s’àtera ala de su riu o de su monte; servit duncas, s’iscritura, pro si arrichire culturalmente s’unu cun s’àteru.
Si però sa limba iscrita est connota dae una minoria, sos impreos orales ant a èssere prus difitziles a si cambiare, sa limba orale non s’at a arrichire tantu, at a èssere semper prus una limba inserrada in issa matessi, sos cuncàmbios cun sas limbas e culturas bighinas ant a èssere pòveros e de pagu importu e sa matessi limba faeddada s’at a impoverire.
Podimus osservare custos duos tipos de comunidade linguìstica cando sos faeddantes de unu logu sunt de su totu o pro su prus monolingue.
Custa, a sa grussera, fiat sa situatzione linguìstica chi esistiat in Sardigna finas a pagu tempus a como: una majoria de sardo faeddantes ma a su matessi tempus analfabetas in sa limba issoro. Fiant in pagos a l’iscrìere; de prus, ma semper pagos, fiant sos chi ischiant iscrìere in sa limba ufitziale de s’iscola e de s’amministratzione: sa limba italiana.
Sos impreos orale e iscritu fiant marcados, e lu sunt oe in die, dae duas limbas e sa relatzione intre sas duas fiat, e est, determinada dae sas funtziones de cada limba: una, sa sarda, limba collochiale, s’àtera, s’italiana, sa limba de prestìgiu.
Cun una bassa iscolarizatzione, s’impreu de su sardu fiat preservadu, est beru, ma fiat semper prus assitiadu dae sa difusione de sa limba dominadora.
Como s’iscolarizatzione in Sardigna, in italianu, est in sa pràtica generalizada, e est unu bene, ma sa limba sarda at pèrdidu finas cussu impreu orale chi li asseguraiat s’imbeniente.
A seguru chi una die, ma cando?, sa limba sarda at a intrare in iscola e at a tènnere s’imbeniente asseguradu. Ma non podimus isetare a manos in busciaca cussa ora X.
E ite fàghere tando?
B’at giòvanos meda chi nos pretendent, a sos chi galu faeddamus in sardu, de bi l’imparare.
In Facebook, aina de importu mannu pro cuncambiare esperièntzias, esistint unos cantos sitos in ue sa gente chi b’iscriet lu faghet in sardu. E totus nois chi l’iscriimus, tenimus una responsabilidade manna, pròpiu como chi sa limba est prus dèbile, sa responsabilidade de iscrìere a manera su prus possìbile curreta, sena italianismos inùtiles, ca in sardu podimus faeddare e iscrìere de totu.
Oe s’imparu de una cale si siat limba, finas sa sarda, si faghet cun s’iscritura, cun s’iscritura normativizada, si cherimus tènnere una limba unitària e chi podimus dare a connòschere a su restu de su mundu.
E nois custa iscritura normativizada la tenimus, ello si la tenimus, mancari bi siant unos cantos chi creent a sa puresa de sa limba de su bighinadu issoro ebbia, o a sas macrovariedades e machìmenes vàrios.
E duncas la devimus connòschere e impreare custa iscritura normativizada, totus imparamus dae totus.
Isetende s’iscola in sardu, comente narat un’amigu meu: ” Ite lis imparamus a sos iscolanos si non nos curregimus nois?
Tocat a nois a nos fàghere iscola a pare.
Como e non cras.
Est sa veridade, non sunt paràulas de retòrica”.
Leave a comment