“In gherra sos corfos si dant e si retzint. Unu chi andat a gherrare, lu ponet in contu”.
Gasi at naradu Pepe Coròngiu, in sa presentada de su libru suo fata in Nùgoro in s’àula magna de su Cunsòrtziu pro sa Promotzione de sos Istùdios Universitàrios de sa Sardigna Tzentrale, pro rispòndere a Mariantonietta Piga, chi l’at pregontadu si s’isetaiat sas reatziones chi bi sunt istadas a pustis de s’essida de su libru.
“Non so ispantadu de sas rispostas de Angioni, de Mastino e de Marrocu: l’aia giai iscritu in su libru!”
Sa presentada est comintzada cando Roberto Deriu at saludadu sos chi sunt acudidos a s’addòbiu e fatu un’istèrrida in pitzu a sa polìtica linguìstica regionale: “Per la lingua sarda c’è ancora tanto da lavorare. Occorre continuare a migliorare la politica fatta fino ad ora, continuando a sentire tutte le opinioni scientifiche e continuando nel dibattito culturale”.
A pustis de s’intervista fata a Coròngiu, ant faeddatu sos relatores, a comintzare dae Giovanni Colli, Segretàriu Natzionale de su PSD’AZ, chi at ammentadu s’importu de sa limba sarda pro sa sotziedade sarda e duncas pro sa Natzione Sarda. Pro isse sa chistione de s’istandard est tzentrale in sa chistione linguìstica: sena istandard no amus una limba ufitziale. E tènnere una limba ufitziale cheret nàrrere a aunire totu sos Sardos, cheret nàrrere a aprontare cuncursos chi dant prus puntègiu a chie connoschet fintzas su sardu, cheret nàrrere chi est una limba pronta a intrare a iscola, mescamente in sos asilos. Ma cheret nàrrere fintzas a ammanitzare un’economia noa, a dare postos de traballu noos e investire dinari in unu setore chi in Catalugna at dadu profetos mannos.
Bustianu Cumpostu, Segretàriu Natzionale de Sardigna Natzione at comintzadu s’arresonu suo narende chi sa limba sarda depet essire a foras dae sos museos, intrare in sa bida fitiana de cadaunu de nois. No a paràulas ebbia. E si Coròngiu pensat a unu cuncordu intre sa cultura italiana e sa sarda, issu at una positzione a diferente ca pensat a unu disafiu, a una gherra intre duas culturas.
Pro cròmpere a un’idea de limba normale depimus tènnere un’istandard ca totu sas Natziones ant una limba iscrita istandard, chi est s’ossamenta de una cultura natzionale. Ma sighire a nàrrere chi a detzidere “cale limba” impreare depat èssere sa gente comuna est petzi a èssere contra a un’idea de unidade, cuende·si a palas de una farsa defensa de sos dialetos. Su cuntzetu de “limba” la depet detzidere sa polìtica, ca est una chistione polìtica, in sos bancos de su consìgiu e non in sos bancones de sos tzilleris. E depimus nàrrere a craru chie sunt sos inimigos de sa limba: “Sos inimigos los depimus mustrare a pòddighe puntadu e fàghere sos nùmenes issoro: Marrocu, Lavinio e Giovanni Berlinguer, tantu pro nde nàrrere calicunu!”
Efisio Arbau, de sa Base e chi apògiat Pigliaru in sas eletziones de su 16 de freàrgiu, si narat cuntentu de èssere in sa presentada, ca est bidende e ascurtende gente meda interessada a su sardu. In pitzu a sa chistione impreat una metàfora: “Sa limba est comente su sesso: chie non la pràticat e nde faeddat ebbia arriscat de devènnere unu manìacu”.
Isse si narat de acordu cun Colli e cun Cumpostu cando narant chi su sardu depet intrare in sas iscolas e chi depet dare puntègiu in prus in sos cuncursos, ma pro issu est de importu mescamente chi sa limba s’impreet in sa famìllias, ca est in cue chi bi sunt sos profetos prus mannos. E mancares apat semper faeddadu su sardu est dae pagu chi s’est acurtziadu a sa chistione linguìstica, fintzas gràtzias a Pepe Coròngiu: narat de l’ischire faeddare bene, ma si serat de non l’ischire iscrìere bene.
Màuru Lisei, maistru de mùsica in iscola, contat de èssere unu de unos cantos sardos pesados in italianu dae sos mazores. Su babbu e sa mama fiant maistros de iscola: non teniat àtera sorte. Ma creschende s’est sapidu chi li mancaiat carchi cosa e duncas at chircadu unu remèdiu, est a nàrrere at chircadu de recuperare una parte de pesadura chi sos suos non l’aiant dadu. Como pro sa limba sarda b’at problemas meda, ma su tempus est bonu ca sa situatzione est in favore: b’at ideas bonas chi si podent galu megiorare. In iscola issu bidet chi sos pitzinnos chircant su sardu, chi ant bisòngiu de su sardu: “Si in antis pro ti fàghere pònnere mente dae sos pitzinnos depias allegare in italianu, oe ses prus porosu si lis allegas in sardu”
Omar Onnis ponet in craru deretu chi est de acordu belle che in totu cun su chi ant naradu a in antis de issu. Ma b’at de annànghere carchi cosa: chi depimus tènnere contu de sa situatzione de oe e duncas chi oe b’at gente chi faeddat petzi in italianu. E a custos los depimus cumbìnchere chi a faeddare in sardu b’at profetos.
“Bustianu at faeddadu de gherra, a mie praghet a faeddare de paghe. Nois depimus fàghere paghe cun nois matessi e cun s’istòria nostra: sa limba podet èssere elementu de paghe”. Pro lu pòdere fàghere depimus pònnere sos Sardos e sa Sardigna in su tzentru de sa polìtica e de s’impignu nostru. E fintzas inoghe sa limba podet èssere tzentrale. “Chèrgio propònnere una cosa: a pustis de sas eletziones, depimus chircare de fàghere pro sa limba totu su chi podimus fàghere. Votare in favore totu paramiches, sena abbaidare ischieramentos.” In prus agabbat narende: “Bos lasso cun paràulas de paghe e de amistade: subra de custu arresonu est pretzisu chi sos sardos depant traballare paris pro su cuncordu de totus”.
Bobore Bussa faghet una pregonta a Pepe Coròngiu: “Immàgina·ti de èssere in sa legislatzione imbeniente su dirigente cun unu potere assolutu: ite dias fàghere?”. Sa risposta de Pepe Coròngiu est istada: “Ne in prus ne in mancu de su chi apo fatu fintzas a oe: chircare de sighire su chi ant fatu in àteras realidades, a comintzare dae sa Catalugna. E duncas una lege de polìtica linguìstica noa, propònnere unu plurilinguismu berdaderu e chircare de “regionalizare” s’iscola sarda, cun un’autonomia berdadera e non comente est como, ca como est un’iscola italiana ebbia”
Diegu Corràine, in s’agabbu de s’addòbiu, faghet unu meledu in pitzu a sa situatzione de oe: “Est beru chi sa limba sarda oe est in crisi, ma est fintzas beru chi mai che a oe gasi meda gente at a craru su chi si depet fàghere pro sa crèschida e su megioru de su sardu”. E custu mancares su machine de calicunu chi galu sighit a pesare prùere sena sentidu perunu: “Depimus fàghere unu cungressu onni borta chi cada macu si pesat narende de no èssere istadu ascurtadu?”. Issu annanghet fintzas chi, mancares chi custa gente siat una pelea pro sa crèschida de su sardu, su bonu de sa gente cumprendet s’importu de tènnere una norma e cumprendet pro ite amus bisòngiu de una norma.
A dolu mannu b’at galu gente chi est faghende dannu mannu in sas universidades: Blasco Ferrer, ponende in conca a pitzinnos meda una partzidura farsa de su sardu, o Luciano Marrocu, narende chi su sardu at bisòngiu de prus libertade, sunt duos assempros de inimigos de sa limba sarda, chi li faghent gherra non cara a cara, ma in una manera prus galana, prus “fine”.
In fines issu làstimat su chi b’at capitende in custas eletziones regionales: nemos est ponende sa limba a manera cuncreta in sa propaganda eletorale e in sos programmas, fintzas sos chi si narant indipendentistas, soberanistas e autonomistas. Carchi borta faeddant de sardu, belle che mai in sardu!