Limba Sarda Comuna: in deghe annos est sa prima, ma galu non s’ùnica

Limba Sarda Comuna: in deghe annos est sa prima, ma galu non s’ùnica

-de Giuseppe Pepe Coròngiu-

LSC1IMG_5423

A chent’annos, si narat pro augurare cando unu faghet sos annos. E custu m’est bènnidu a conca s’àtera die, su 18 de abrile, cando un’amigu m’at regordadu chi sa Limba sarda Comuna aiat lòmpidu sos deghe annos de vida.

Forsis pagos de bois s’ant ammentare ite fiant faghende su 18 de abrile de su 2006. Deo m’ammento: fia traballende cun sa Giunta Regionale de tando, Renato Soru presidente e Elisabetta Pilia assessora, pro acumprire su traballu de ufitzializatzione de custa norma linguìstica. A mangianu fiat colada in giunta sa delìbera de aprovatzione in sardu (sa prima de s’istòria de s’autonomia) e a merie presidente e assessora aiant presentadu sa faina in una cunferèntzia de imprenta, si no mi faddo in su Cussìgiu Regionale. Umberto Cocco, tando portavoce de su presidente, aiat traballadu meda pro custa punna.

Dae cussu tempus a como, sa norma linguìstica de riferimentu pro sa limba sarda podimus nàrrere chi at fatu tretu meda. Podiat andare meda pejus. Imbetzes galu b’est e est bia. Chi cheret nàrrere chi est impreada in majoria dae sos chi pùblicant in sardu e no est pro nudda unu fallimentu comente in medas aiant prenetadu sa die in fatu a sa nàschida.

Custu non cheret nàrrere chi est segura. B’at semper pressiones e movimentos pro nche la bogare. E b’at semper de tìmere carchi dannu ca, sende chi est naschida massimamente pro èssere impreada in atos istitutzionales, a non l’impreare mai pro custu no est unu sinnale bonu. Forsis calicunu at in mente de l’indebilitare gasi, pro nàrrere posca chi cheret burrada. Diat èssere comente a acusare a issu e totu de fallimentu.

LSCGrammaticaIMG_5425

Ma si calicunu lu cheret fàghere at a èssere punta a susu. Difatis averguende a grussu in su mundu linguìsticu, nos abigiamus luego chi in custos annos est de seguru sa norma prus impreada. Dae su Curretore Ortogràficu, a su sintetizatore locale Sintesa, a su Facebook ufitziale (chi l’at adotada sena cumandos cun impèllida “dae bassu”), a unos cantos romanzos, a medas tradutziones e a unos cantos blog chi faghent informatzione est ladinu chi sa LSC, in Sardigna, est sa norma standard lider a custas oras.

Ma est finas istada isperimentada in milli àteros logos: su bonu de sos ufìtzios linguìsticos e deghinas, si non chentinas, de progetos iscolàsticos. Pro non nàrrere in su web, in tv e in ràdiu. Sa Limba Sarda Comuna, comente còdighe de riferimentu iscritu (non faeddadu) podimus nàrrere chi at fatu su dovere suo e at funtzionadu. Est magioritària.

E però…comente s’ischit…b’at unu però ca sas polèmicas, fundudas e betiosas, non si sunt mai sessadas. E inoghe si bidet totu s’immaturidade polìtica e culturale de su movimentu linguìsticu in Sardigna. Non totus sunt de acordu pro sa LSC e finas pro s’idea matessi de unidade de sa limba sarda.

Finas in cuntierras, apo semper rispetadu su parre de totus, ma so cumbintu de duas cosas. Sa prima est chi non si podet arresonare in eternu: a unu tzertu puntu tocat a detzìdere e bo. Si nono semus gente chi non ghelat.

Sa segunda est chi si unu tirat a grae pro iscrìere a norma est chi, cusciente o nono, no at in conca un’idea unitària de sa limba sarda. Su cuntzetu est de un’entidade partzida, frammentada, dialetale, locale e finas arretrada. Una limba-dialetu, in ue su de èssere dialetu est però plurale. E si rivèndicat a Roma una limba, cando in realidade su cuntzetu locale est dialetale. Sa chistione si trotòrgiat e si controit a sa sola e…si frimmat.

In custos annos, comente est normale, at naschidu normas cuncorrentes, ma custas normas mi paret chi sunt abarradas meda in minoria, si non locales o personales. B’at propostas de emendamentos de sa LSC, chi non mi paret però chi si siant isparghinadas meda nen chi agiudent sa chistione.

Podimus nàrrere chi sa LSC est sa norma ortogràfica prus forte? Eja, semper si abaidamus a sa realidade sarda in ue sa difusione de su sardu est sa chi est: minoritària e semper mori mori. S’italianu est sa limba standard impreada de prus (finas dae cusso chi cheriant emendare sa LSC) e, in sos pagos chi iscrient in sardu, sa moda de iscrìere in unu sardu pseudofoneticamente italianu, e dialetale- munitzipale no est sessada.

Renato Soru
Renato Soru

Però pro chie cheret e at un’idea de su sardu comente limba normale, s’alternativa b’est e non si podet negare: sa LSC est pro como s’istandard ufitziale de su sardu. So de acordu chi podet èssere galu megiorada, ma chie in su mentres non l’impreat sèberat cuscientemente de sighire in sa Babele de sos dialetos. Comente naraiat semper su linguista Vittorio Dall’Aquila a impreare sa limba standard est un’atu de generosidade.

Pro chie? Pro sos chi non la connoschent e la depent imparare. Pro totus, pro sa natzione, pro su pòpulu, pro sa Sardigna, faghide bois (semper chi unu apat in conca sa Sardigna e non sas biddas a fùrriu de sa sua ebbia). Pro cussu m’est partu de importu, in custas dies, finas su sèberu de s’iscritore nugoresu Jubanne Piga de iscrìere a norma su romanzu suo “Sa vida cuada”, premiadu in Pasada in su prèmiu Casteddu de sa Fae. Ca est un’atu polìticu de importu.

Ma ite li mancat a sa LSC tando? Pro a mie non li mancat nudda (e podet èssere finas megiorada dae espertos cherende) su chi mancat est a cumprèndere, dae banda de prus gente, e mescamente dae sa classe dirigente, su problema de s’istandardizatzione. No est, a bisu meu, unu problema tècnicu de emendamentos o de articolatzione de propostas. Est una chistione ideològica e psicològica. Est òviu però chi non si podet sighire gasi e chi tocat a lòmpere a una sìntesi.

Comente apo giai iscritu, non so de acordu cun Alessandro Mongili chi est mancada s’articolatzione, su diàlogu o su cunfrontu. Cussa est sa narratzione de sos chi non cherent sa LSC e l’acabant a iscrìere in unu sardu personale o in italianu. S’ascurtu b’est semper istadu e su càrculu b’at a èssere, semper chi sas propostas de megioru siant in sa punna de “una” limba e “unu” standard. A propònnere unu standard “a duas normas”, pro nàrrere, no est una cosa nen sèria nè onesta. Né est una novidade iscrìere testos ammesturende normas diferentes. E ne mancu a torrare a propònnere s’ortografia de sos dialetos diferentes. Cosas chi amus gia bidu in 20 annos de militàntzia e chi a las torrare bìdere, comente a marcu de s’immobilismu de oe, non faghet praghere.

Un'insigna de sos chi cherent duas limbas sardas a nord e sud
Un’insigna de sos chi cherent duas limbas sardas a nord e sud

Posca b’at galu gente chi, istraviada dae s’imparu de sos acadèmicos sardos, non nde podet fàghere a mancu de bìdere su sardu a duas concas, una logudoresa e s’àtera campidanesa. Finas in su movimentu linguìsticu e finas persones leadas a cunsideru comente de giudu e de autoridade culturale. Ite nàrrere? S’idea mia est nòdida: pro mene a fàghere gasi est a iscobiare chi limba non bi nd’at, ca b’at duos macro-dialetos, e duncas si traighet sa càusa e finas sas leges chi faeddant semper de “limba sarda”. Si nemos s’ofendet, a faeddare galu de logudoresu e campidanesu, est unu casu esplìtzitu de adesione a modellos auto-coloniales e auto-ratzistas.

Est su problema chi apo postu cun coro a totus cun su libru meu “Il sardo una lingua normale” de su 2013. Sas élites sardas, ma antisardas proponent unu modellu de limba (partzida, arcàica, folklorìstica, culturale etz. etz.) chi no at a divènnere mai ufitziale  e serbit petzi a tirare a longas s’agonia sua neghende su bilinguismu in pràtica e promitende-lu a paràulas. Collonende s agente, sos operadores e sos ativistas.

Su movimentu linguìsticu, a bisu meu, si nde diat dèpere istransire dae custu modellu e propònnere una mirada sua originale de sa limba. Si non lu faghet est destinadu a non leare mai s’egemonia in sa sotziedade e duncas a su fallimentu. Sos “espertos de sa limba” reconnotos ant a èssere petzi cussos chi atzetant sa subalternidade intelletuale a su cliché de sa limba auto-colonizada e a s’intelletualidade chic. Ma de bilingusimu verdaderu non si nd’at fàghere mai. Propaganda e leadas in giru medas.

Calicunu at pensadu e pensat chi, pustis annos de diplomatzia, custa positzione mia siat istada integralista, ma no est beru. Est radicale, cussu emmo, ma est semper e cando una positzione de diàlogu costrutivu. Est onesta, crara e ponet problemas chi cherent averguados. Subalternidade o egemonia? Limba normale o matzamurru linguìsticu? Limba ufitziale o variantes folklorìsticas?

Nde bolimus arresonare? Deo so a disponimentu (apo finas in conca una solutzione in progress) cando cherides, ma apo semper naradu chi, aposentare unu bilinguismu a duas normas, creat prus problemas de sos chi isorvet. Esatamente comente est como chi est unu burdellu sena cabu chi non lassat perunu profetu. Finas ca, separende ufitzialmente in duos, est seguru chi nde naschent àteros tre o bator de standard locales.

lsc

S’ùnica cosa chi mi intendo de nàrrere a sos chi non la pensant che a mie (ca deo puru bi so arribadu a pustis de una crèschida longa e trumentada) est chi si non bi la faghimus a intrare in sa mentalidade unitària, tando est mègius a ammìtere chi amus pèrdidu e a essire a fora dae sa chistione. Diat èssere prus onestu ca semus faghende rìere a Roma e sas minorias de totu s’Europa cun sos contos nostros de “una limba chi est limba e depet èssere limba però est partzida in dialetos-variantes e chi ognunu iscriet comente bolet e proponet normas comente li essint”. Una limba non limba, in pràtica. Unu machine ischizofrènicu.

Non conto nudda, ma penso chi finas a cando no imparamus a bìdere sa Sardigna comente unitària, e duncas sa limba sua puru, tando amus a cumprèndere. Pro custu, finas cun totu sos difetos suos, deo àuguro: a chent’annos LSC. E finas de prus, mancari: a milli.

 

                                 Giuseppe Pepe Coròngiu

 

Leave a comment

1 Comment

  1. Eo soe de accordu a kentu pro kentu cun su ki at nadu Pepe, mancari impito un’iskhritura pessonale funada però a subra bases rajonadas: sa “h”, sa “k” e gai narende. Soe de accordu a su kentu pro kentu, mancari in calki parthe apo notadu calki contraddiscine lessicale. Però, si unu cras apo a iskrier in documentos burocraticos ufitziale, apo a iskhrier in LSC, pro cussu ki poto iskhire.

Send a Comment

S'indiritzu email tuo no at a èssere publicadu. Is campos pedidos sunt signados *