– de Sarvadore Serra –
Adelàsia de Torres (Àrdara, 1207 – casteddu de Burgos, 1259) est istada giuighissa regnante de Torres, giuighissa cunsorte de Gaddura, e fintzas reina cunsorte de Sardigna pro voluntade de Federicu II de Isvèvia, ca est istada mugere de su fìgiu naturale legitimadu Entzu (1238–1246).
Est nàschida in Àrdara, in su 1207, dae su giùighe Marianu II de Torres e dae Annesa de Massa, fìgia de Gullielmu I e de Adelàide Malaspina, e sorre minore de Benedita de Càlaris, chi at a èssere giuighissa (1217–1232). Sos frades suos fiant: Barisone, chi est intradu in parte de su babbu, e Benedita, chi s’est cojuada cun su conte de Ampùrias.
A pustis de sa morte violenta de su frade Barisone III, (assassinadu in Sosso in una rebellia populare intzigada dae sas famìlias Doria e Malaspina, chi faghiant s’ala a sa Repùblica de Gènova), a Adelàsia sa “Corona de Logu“, in su 1236, l’at reconnota giuighissa de Torres . A pustis de sa sogra Elene de Gaddura e de sa tzia Benedita de Massa, est istada sa de tres soveranas regnantes in Sardigna. In su 1238, cun sa morte primidia de su maridu Ubaldu Visconti, est intrada nominalmente in parte sua, devenende fintzas giuighissa de Gaddura. Su maridu, però, aiat inditadu comente erede su fradile Giuanne Visconti.
In su 1218 Marianu II de Torres, alliadu de sos genovesos, pro assegurare sa sutzessione de su rennu a sa fìgia Adelàsia, at cungruidu un’acordu cun su giùighe de Gaddura Lambertu Visconti, chi aiat minetzadu de invàdere sos territòrios suos pro bi nche los leare cun s’agiudu de sa repùblica de Pisa. Marianu, infatis, abbigendeˑsi de non tènnere sa fortza militare pro parare fronte a sos pisanos, at preferidu a fàghere totu in bonas, promitende a mugere sa fìgia Adelàsia a su fìgiu de Lambertu e erede a su giuigadu de Gaddura Ubaldu Visconti.
In sos tèrmines de sa cunventzione, Lambertu diat àere torradu in sas manos de su fìgiu sa soverania subra de sa Gaddura e sas àteras terras leadas a su giuigadu de Càlaris, fintzas cun s’agiudu de su giùighe Pedru II de Arbaree; Marianu II, pro parte sua, in prus de cuntzèdere a Ubaldu sa manu de sa figlia Adelàsia (nàschida in su palatzu giuigale de Àrdara), renuntziaiat a unos cantos deretos subra de unas cantas partes de sa Gaddura, cunchistadas dae su babbu Comita II, e, mescamente, aberiat in manera implìtzita a Visconti su caminu de sa sutzessione a su rennu de Torres. In custa manera si definiat fintzas sa cuntierra intre Gènova e Pisa chi teniant interessos cummertziales mannos in s’ìsula.
Dispràghidu pro custas detzisiones, imbetzes, fiat su papa Onorius III, chi bidiat su giuigadu de Torres sutraidu a s’influèntzia de sa Crèsia de Roma e chi, pro custu, aiat proadu sena profetu a pedire s’agiudu de sos milanesos contra a sos pisanos. Su pontèfitze, infatis, at imbiadu deretu su capellanu suo Portolu pro annullare su cojuiu, ma su missu non b’est resessidu e s’acordu intre Pisa e Torres est abbarradu vàlidu e semper in vigore.
Su cojuiu de Adelàsia cun Ubaldu l’ant tzelebradu in su 1219 in sa crèsia de sa Santissima Trinidade de Sacàrgia, chi tando fiat un’abbadia importante de sos padres camaldolesos, giai presentes in Sardigna.
Duncas Ubaldu, fedale de Adelàsia, at eredadu su giuigadu de Gaddura cando si nch’est mortu su babbu, in su 1225. Marianu II de Torres, imbetzes, si nch’est mortu in su1232, e, cunforma a sas voluntades suas, est intradu in parte sua su fìgiu Barisone III. Custu est abbarradu in su tronu, suta regèntzia, petzi pro tres annos e tres meses, ca l’ant mortu sos tataresos (non s’est ischidu mai chie fiat su mandante) a pustis de una rebellia populare intzigada dae sos pisanos. Issu non teniat eredes. Semper pro voluntade de Marianu, sos nòbiles deviant isseberare una de sas fìgias, Adelàsia o Benedita, pro intrare in parte sua. Issos ant isseberadu a Adelàsia, e in su matessi ant inditadu su maridu Ubaldu pro rennare cun issa.
In su 1237, papa Gregorius IX at mandadu su capellanu suo Lisandru a Sardigna pro retzire dae Adelàsia su reconnoschimentu de sa soverania papale subra de Torres. In su palatzu de Àrdara Adelàsia at fatu atu de vassallàgiu chi Ubaldu at contrafirmadu (diat àere versadu cada annu a su papa bator libras de prata), tzedende su casteddu de Monte Acudu a su pìscamu de Ampùrias comente garantzia de sa bona fide sua. Padre Lisandru, in càmbiu, at revocadu s’iscomùnica chi su papa aiat ghetadu a maridu e mugere ca aiant mutidu sos pisanos a los agiuare. A sos Viscontis, semper e cando, no lis ant reconnotu peruna soverania in sa Gaddura chi no esseret cussa subra de s’archidiòtzesi de Pisa. In su 1238, a 31 annu, si nch’est mortu Ubaldu Visconti .
Cunforma a sas voluntades de Ubaldu, sutascritas in su 1237, sa Gaddura la deviat eredare su fradile de issu GiuanneVisconti. Pedru II di Arborea, issu puru torradu in sas gràtzias de su papa a pustis de s’atu de vassallàgiu, diat èssere devènnidu tutore de Adelàsia. Issa si deviat cojuare cun Guelfu dei Porcari, pessone devota a sa Santa Sede.
Ma Giuanne nche fiat in Pisa. Duncas Adelàsia, chi aiat refudadu de si cojuare cun Guelfu, est intrada comente soverana in su giuigadu di Gaddura, ca fiat viuda de Ubaldu. In s’ìnteri est torrada a su giuigadu de Torres, tramudendeˑsi dae su casteddu gadduresu de Monte Acudu a su palatzu giuigale de Àrdara.
Sa sutzessione però fiat petzi formale: Adelàsia no aiat tentu fìgios dae Ubaldu e issu aiat iscritu unu testamentu ispetzìficu in ue nominaiat erede de su giuigadu su custrintu suo prus a curtzu, Giuanne (su babbu fiat tziu suo). Su gìuighe nou no at istentadu a cròmpere a Gaddura e, belle chi su rennu suo no at a èssere longu, at a intrare in parte sua su primugènitu.
Adelàsia, in prus, non teniat idea de sufrire in manera passiva sos cumandos de sa Crèsia e, mancari aeret giai trintunu annu e no aeret mai procreadu, at preferidu a atzetare sa proposta de sos Dorias de unu cojuiu cun unu pitzocu de degheoto annos, fìgiu naturale de s’imperadore Federicu II: su prìntzipe Entzu de Hohenstaufen .
Entzu est cròmpidu dae Cremona in su mese de santugaine de su matessi annu chi si nch’est mortu Ubaldu Visconti, e issos duos si sunt cojuados leende su tìtulu de re e reina de Sardigna. S’imperadore at mandadu a sa nura una corona regale e su mantu de ermellinu. S’isposòngiu l’ant fatu in sa crèsia di Santa Maria de su Rennu in Àrdara, a curtzu a sa règia in ue ant a istare fintzas a cando Entzu non si nch’at a tramudare a Tàtari.
Gregorius IX, inchietu ca aiat torradu a pèrdere s’influèntzia in sa Sardigna, los at iscomunicados
A pustis de pagos meses, Entzu , in su mese de trìulas de su 1239, at lassadu sa Sardigna ca l’aiat cramadu su babbu pro gherrare in s’esèrtzitu suos. No est prus torradu. L’ant fatu presoneri sos guelfos bolognesos in sa batalla de Fossalta, in 1249, e nche l’ant inserradu in Bologna in ue est abbarradu pro su restu de sa vida sua in su palatzu chi galu est inditadu cun su nùmene suo. In su 1246 su cojuiu est istadu annulladu. Belle gasi, Entzu, mancari presoneri, at sighidu fintzas a sa morte a si frunire de su tìtulu de re de Torres e de Gaddura: emanaiat decretos, daiat òrdine e diretivas e, in su testamentu, at lassadu sos territòrios sardos a una fìgia naturale.
Sos ùrtimos annos de sa reina Adelàsia sunt istados tristos e solitàrios, intundiados in sa legenda de sas crònacas populares. Pagos documentos a beru faeddant de issa, ma de seguru fiat galu in su tronu in su 1255, cando su papa Alexandrus IV at iscritu bator lìteras a sos giùighes sardos e una fiat pròpiu pro sa soverana de Torres.
A pustis de su divòrtziu dae Entzu, sa giuighissa at reunidu sa Corona de Logu in Àrdara e at informadu sos cunvocados chi cheriat codificare sas normas cunsuetudinàrias de su rennu pro nche las pònnere in una Charta de rennu (paridade de sos deretos pro s’òmine e sa fèmina, sa matessi sutzessione ereditària pro sos òmines e sas fèminas, distributzione giusta de sas tassas, tutela de sas impresas e de su cummèrtziu): su còdighe l’ant cumpletadu ma, traduidu dae su latinu a su sardu, a pustis chi sa reina si nch’est morta, l’ant divulgadu comente Istatutu tataresu
Cun sa morte de Adelàsia, chi aiat lassadu sos benes suos a sa Crèsia, s’est estintu su giuigadu de Torres, ca si l’ant partzidu sos Dorias, sos Malaspinas e sos Spinolas.
Ligàmene: https://it.wikipedia.org/wiki/Adelàsia_di_Torres
Leave a comment