-de Giuseppe Corronca-
S’istoriografia tradizionale faghet cumentzare s’edade moderna cun sas iscobertas geogràficas. Custa est una edade noa, caraterizada dae una economia aberta a sos tràficos commertziales, in porfia a s’economia serrada de s’edade de mesu. Sa cultura in su medioevu fiat monopòliu de sos eclesiàsticos e de sas Universidades; como, cun sa nàschida de sas Acadèmias, est domìniu de sos làicos.
Est in custu cuntestu chi naschet su movimentu culturale, sotziale e polìticu de s’Umanèsimu-Renaschimentu. S’istòricu J. Burckhardt faghet una distintzione intre sas duas paràulas, intendende pro Umanèsimu unu momentu filològicu-literàriu, caraterizadu dae s’interessu pro sa filologia (si bidat Lorenzo Valla) e pro sos autores clàssicos grecos e latinos; pro Renaschimentu intendet imbetzes su momentu filosòficu-iscientìficu, caraterizadu dae una manera noa de àere in cunsideru s’òmine, sa natura e Deus.
Sas caraterìsticas printzipales de custa època sunt, in antis de totu, una “torrada a su printzìpiu”. Custu cuntzetu, chi afundat sas raighinas in su Platonismu-nou, cheret nàrrere chi bisòngiat torrare a s’autentitzidade de sas orìgines e si podet bìere, a livellu religiosu, in Luteru cando narat de torrare a sa puresa de sas primas comunidades cristianas; a livellu literàriu in s’interessu pro sos clàssicos; a livellu filosòficu in s’interessu pro sa natura e a livellu polìticu, cun s’istoritzismu de Machiavelli, chi cheret torrare a sas comunidades antigas.
Àtera caraterìstica est sa cuntzetzione noa de s’òmine, bidu comente su chi si fràigat su destinu suo: homo faber ipsius fortunae. Custa cuntzetzione antropotzèntrica est in opositzione a su teotzentrismu de s’edade de mesu. A s’ascetismu e sa vida cuntemplativa de su medioevu, si remplasat unu ideale de vida ativa. In custa època bi est una dìsputa intre “platònicos” e “aristotèlicos”. Intre sas figuras prus de importu de custos duos movimentos ammentamus su platònicu Nicolò Cusanu e s’aristotèlicu Pietro Pomponazzi.
Cusanu est nòdidu pro àere iscritu s’òpera De docta ignorantia. Isse assumìgiat su raportu intre s’òmine e Deus a unu polìgonu iscritu a intro de una tzircunferèntzia. Aumentende sos latos, su polìgonu si acùrtziat a sa tzircunferèntzia, ma non si identìficat cun issa; a sa matessi manera s’òmine si podet aprobiare a sa perfetzione de Deus, ma non si podet identificare cun Deus. A custu propòsitu Cusanu faeddat de “coincidentia oppositorum”, ca pensat chi in Deus totus sos opostos de su mundu relativu e finidu agatant una sìntesi. Cusanu est de importu fintzas pro sa idea noa de s’universu, bidu comente illimitadu e sena tzentru ne periferia.
Pomponazzi imbetzes est ammentadu mescamente pro sa cuntzetzione chi in su mundu esistit unu òrdine netzessàriu e faghet sua sa dotrina de sa “veridade dopia”: una tesi podet èssere a su matessi tempus bera in filosofia e farsa in teologia. Si òperat, gasi, una partzidura intre sa fide e sa resone, partzidura custa, chi at a costituire sa base filosòfica pro sa nàschida s’iscièntzia moderna.
Giuseppe Corronca
Leave a comment