Filosofia in sardu. Tommaso d’Aquino

Filosofia in sardu. Tommaso d’Aquino

-de Giuseppe Corronca-

Tommaso d’Aquino nàschet in su 1221 e morit in su 1274. In Tommaso su raportu intre sa fide e sa resone est bidu comente subordinatzione de sa resone a sa fide. Sa sua est una filosofia de s’èssere o metafìsica, chi si ocupat de s’ente, reale o lògicu, e de s’essèntzia. S’ente reale est cussu chi esistit in su mundu reale, s’ente lògicu benit naradu in una propositzione, ma non pro custu motivu narat carchi cosa de beru.

S’essèntzia est su chi una cosa est, e cumprendet sa forma e sa matèria de una cosa. Pro esempru, sa proposizione «s’òmine est un animale ratzionale», cumprendet animale (matèria) e ratzionale (forma). S’essèntzia est sa potèntzia; s’esistèntzia est s’atu (actus essendi). Cun custa distintzione intre essèntzia e esistèntzia, Tommaso ponet de acordu s’aristotelismu cun su cristianèsimu: in ue bi est sa forma, cheret nàrrere chi bi est una realidade in atu e duncas netzessària, eterna e perfeta comente Deus. Totus sos èsseres sunt creados dae Deus e, duncas, issos esistint pro “partetzipatzione”, chi cheret nàrrere chi partètzipant a s’èssere pro analogia. Sas creaturas sunt sìmiles a Deus, ma Deus no est sìmile a issas.

Deus at s’èssere pro essèntzia, sas creaturas ant s’èssere pro partetzipatzione. In custa manera Tommaso ponet a banda su panteismu e afirmat s’assoluda trascendèntzia de Deus. Su chi caraterizat s’èssere in cantu èssere sunt sos trascendentales chi onni ente tenet. Issos sunt s’unum, su verum e su bonum.

tomasuntitled

Si Deus est su primu in s’òrdine de s’èssere, non lu est in s’òrdine de sa connoschèntzia umana, chi cumentzat dae sa sensibilidade. Tommaso, pro dimostrare s’esistèntzia de Deus, ponet a banda sa prova ontològica de Anselmo, “in antis”, e faeddat de chimbe bias “a pustis” pro sa dimostratziones: 1. ex motu, 2. ex causa, 3. ex possibili et necessario, 4. ex gradu, 5. ex fine. Sa prima prova, desunta da Aristòtele, est sa prova cosmològica chi cumentzat dae su movimentu.

Sigomente no est possibile protzèdere a s’infinidu pro chircare sa causa de su movimentu, bisòngiat ammìtere una causa prima chi moet sas cosas e, custa causa, est Deus. Sa segunda narat chi in s’òrdine de sas càusas efitzientes non si podet protzèdere a s’infinidu e, duncas, bisòngiat ammìtere una causa prima chi est Deus. Sa prova de tres narat chi sas cosas possìbiles esistint pro more de sas cosas netzessàrias. Custas ùrtimas ant sa càusa de sa netzessidade issoro in issas etotu o in àteru. Sas chi ant sa càusa in àteru non podent protzèdere a s’infinidu e, duncas, si depet ammìtere chi bi siat calicuna càusa de sa netzessidade e custa est Deus. Sa prova de bator nàrat chi bi sunt cosas prus bonas e prus pagu bonas. Ma sa cosa chi at sa bonidade a su gradu màssimu est Deus. S’ùrtima prova narat chi totus sas cosas sunt ordinadas a unu fine e custu fine est Deus.

Pro su chi pertocat sa gnoseologia tomìstica, s’òmine podet connòschere pro more de unu protzessu de astratzione, pro mèdiu de su cale su sugetu chi connoschet retzit s’ogetu. S’astratzione est, duncas, s’atzione de s’intelletu agente, su cale est “possibile” e, duncas, non connoschet totus sos intelligìbiles. Custu intelletu bogat a pìgiu sa forma dae sa matèria individuale, s’universale dae su particulare. Sa matèria individuale est su principium individuationis, chi permitit de connòschere sas caraterìsticas pròpias de onniunu.

tommaso%2060%20attribuito%20a%20Botticelli%201481

Su protzessu astrativu de s’intelletu permitit sa beridade de sa connoschèntzia e duncas bi est currispondèntzia intre s’intelletu e sa cosa: «veritas est adaequatio rei et intellectu». Bi est una diferèntzia manna intre s’intelletu de s’òmine e s’intelletu de Deus. S’òmine connoschet pro mèdiu de sa resone; Deus connoschet onni cosa in su matessi tempus, pro mèdiu de un atu de intellighèntzia.

Giuseppe Corronca

Leave a comment

1 Comment

  1. Ite bella sa filosofia legida in limba sarda. Pro me balet comente sa poesia. O forsis sunt ambas sa mantessi cosa?

Send a Comment

S'indiritzu email tuo no at a èssere publicadu. Is campos pedidos sunt signados *