Oe s'ammentat Frantziscu Cilocco, mortu barbaramente in su 1802 dae sos Savojas

Oe s'ammentat Frantziscu Cilocco, mortu barbaramente in su 1802 dae sos Savojas

-de Sarvadore Serra-

Motos sardos antifeudales
Motos sardos antifeudales

Issu fiat nàschidu in Casteddu in su 1769 dae una famìlia de sa burghesia intelletuale minore. In su mese de abrile de su 1794 est istadu   unu de sos animadores de sa rebellia  chi nch’at giutu a sa dispatzada de sos piemontesos  e a  s’autocunvocatzione de sos Istamentos. Paret chi apat fatu  parte de su sòtziu patriòticu ispiradu dae G. M. Angioy, e chi de su giùighe de s’Udièntzia Reale  esseret unu grandu ammiradore.

  In issu  su fervore de sas ideas   s’acumpangiaiat  a una tzarra caente e tragiadora. Pro custa calidade sua, s’annu a pustis, cando b’est istada sa setzessione de Tàtari (chi l’aiant cherta  totu sos barones prus importantes de su Cabu de Susu ca fiant contra a cada casta de riforma), su guvernu istamentàriu de Casteddu  l’at cramadu a fàghere parte de sa  missione de tres cummissàrios chi deviat parare fronte a sa rebellia.

         In unu Cabu de susu assucadu dae sos motos antifeudales, sos cummissàrios casteddàrgios ant agatadu su terrinu prontu pro sa missione issoro. Paret chi Cilocco  si distingherat in su de pilisare su malu gèniu de sos vassallos contra a sos barones autòcrates de Tàtari. Esseret o nono una mossa deliberada, su 26 de nadale, in s’ìnteri chi fiat a puntu de si nche ghirare a Casteddu, l’at firmadu in caminu unu grustu mannu de populanos, chi l’ant pregadu de los ghiare in sa batalla contra a sos opressores. In sa matessi die s’est unidu a issos  un’ateru grustu de pessones  ghiadu dae s’avocadu G. Mùndula, patriotu tataresu de gabbale, chi su guvernadore de su Cabu de Susu  nche l’aiat in pessu dispatzadu dae Tàtari pro no li permìtere de fàghere proselitismu.

Ingresso_a_Sassari-GmA
Su sero de su 27, a fùrriu a Tàtari, sunt curtas a pare prus de 13.000 pessones chi beniant dae unas trinta biddas.   Pro totu sa die de su 28  b’at àpidu, cando non cando, isparatòrios,  e, in su matessi tempus,  tratativas impressidas. Cilocco e Mùndula ant postu, comente cunditzione pro sa resa,  sa cunsinna de sas autoridades màssimas, su guvernadore e s’archiepìscamu, pro nche los giùghere a Casteddu a disponimentu de sos Istamentos. Su 29 de nadale, a pustis chi sos barones e sos tzeracos issoro fiant resessidos a si nche  fuire, sas ghennas de sa tzitade  sunt istadas abertas a furore de pòpulu. Grustos de vassallos ant assaltadu sos palatzos de sos sennores, ma sos cummissàrios no lis ant  permissu de los isrobbare. Su 31 de nadale sos cummissàrios  e totu sa cumpàngia sunt tzucados a Casteddu cun sos duos presoneris, lassende unos cantos amigos in su guvernu de sa tzitade.

Sos Istamentos e  su vitzerè, però, non fiant cuntentos de comente fiant andende sas cosas, e lis ant mandadu   àteros tres cummissàrios cun sas tropas issoro;   custos,  su   4 de ghennàrgiu de su 1796, los ant atopados in Aristanis e lis ant ordinadu de liberare sos ostàgios e de nche fàghere torrare sos rebelles a sas biddas issoro; sigomente Mùndula e Cilocco no lis ant postu mente, duas dies a pustis, in Sàrdara, sos cummissàrios de su vitzerè  los ant obligdos cun un’atu de fortza. Si congruiat in custa manera sa chi, a posteriori, diat èssere parta comente sa proa generale de sa martza disditzada de G. M. Angioy. Su 10 de ghennàrgiu Mundula e Cilocco sunt intrados a sa sola a Casteddu e s’in cras ant presentadu a sos Istamentos sa relatzione issoro de sos fatos.

Non paret chi Cilocco fagherat parte de su grupu chi, in su matessi annu, at postu in fatu  a Angioy in sa missione sua in Tàtari e in s’ispeditzione fallida a Casteddu chi b’est istada a pustis. Imbetzes est seguru  chi, in pessu sa repressione  dae mesu cuada s’est fata iscarada, fintzas Cilocco at leadu su caminu de su disterru  e est tzucadu a Parigi in ue bi fiat su grupu patriòticu sardu. Dae cue, in su beranu de su 1799, cumbintos chi sos frantzesos no istentaiant a faghere un’atzione in Sardigna, medas   de custu grupu si nche sunt tramudados a Còrsica. Cun issos bi fiat Cilocco chi, in su mese de ghennàrgiu de su 1801, resurtat chi nche fiat in Ajaccio.

cilocco-1

        Sena pèrdere sos cuntatos cun Angioy, chi fiat abbarradu in  Parigi, sos disterrados de Còrsica ant isseberadu a cumandante su teòlogu Frantziscu Sanna Corda, ex pàrracu de Turralva (bidda de su Meilogu). Ghiados dae issu si nche sunt tramudados a Bonifàtziu, pro ammaniare un’ispeditzione in s’ìsula issoro chi aeret fatu   a esempru  e istìmulu a unu  Napoleone pagu interessadu. S’annu in antis bi fiant istadas sas rebellias, reprìmidas in su sàmbene, de Tiesi e Santulussùrgiu, sinnu pro sos patriotos disterrados chi s’ispìridu antifeudale fiat galu biu. A dolu mannu ant fatu sa faddina manna de cunfiare in unu delincuente. Infatis si sunt postos in cuntatu cun unu bandidu famadu, Mamia, e, pro mèdiu suo, cun sos pastores de su fùrriu de Àggius. Cilocco est isbarcadu in Sardigna in su mese de martzu de su 1802, e at cumintzadu a inghiriare in sos istatzos, chirchende s’agiudu de sos pastores  pro atacare a sosrpresa sa bidda de Tèmpiu, in ue istaiant su giùighe Lomellini, cumandante tzivile, e   Pes de Villamarina, comandante militare de  Gaddura. Su cuntzentramentu de fortzas l’aiant disinnadu pro su primu de abrile; s’atacu fiat programadu pro cumintzos de maju. Ma  Villamarina teniat sas ispias suas. E, in mesu de custas ispias, bi fiat pròpiu  Mamia, chi,  prus chi non sa proclamatzione de sa repùblica sarda, l’ interessaiat a otènnere sa cantzellatzione  de sos delitos suos dae bandas de sas autoridades gadduresas. Duncas Villamarina at cramadu gente dae totu sa Sardigna pro parare fronte a  sos rebelles,  e sos patriotos si nche  sunt  dèvidos torrare a Còrsica.

Belle gasi, Cilocco e Sanna Corda pessaiant chi baliat sa pena de fàghere un’àteru tentativu. Su 12 de làmpadas ant postu in pare unu grupu mistu de sardos e corsicanos e sunt torrados a isbarcare in Gaddura.  Custa bia pariat chi su fatore sorpresa los fiat agiuende. Cun s’agiudu de unos cantos pastores, intre su 16 e su 18 de làmpadas, si sunt apadronados sena pelea de tres turres  de bàrdia e de una feluca chi faghiat a postale intre su continente e sa Sardigna. Ma, faghende gasi, su grupu, chi paret chi fiat isetende àtera gente a los agiuare, s’est dèvidu partzire:  in s’ìnteri sos butzinos de sos Savojas, militarmente prus organizados, sunt intervènnidos, ant tentu a Sanna Corda e l’ant mortu;  Cilocco est fuidu, est andadu feri feri pro prus de unu mese, e su 25 de trìulas l’ant arrestadu .
Sas ùrtimas dies de su patriotu sardu sunt istadas sas prus terrorosas  chi si podet imaginare. L’ant iscutu male e, pistu e prenu de sàmbene, a dossu nudu, nche l’ant postu a caddu de un’àinu e   nche l’ant fatu intrare in Tàtari;  in s’ìnteri sos butzinos los frustaiant sena  pasu, e sos biddaresos, pilisados dae sos barones  chi in s’arrestu suo bidiant s’agabbu de unu bisu malu, si lu leaiant a paràulas malas.

      Paret chi Cilocco, torturadu in sa peus manera durante sos interrogatòrios, apat chircadu de minimizare sa parte chi aiat tentu in s’ispeditzione, e chi apat fintzas pedidu sa gràtzia. Ma su protzessu fiat petzi unu passu formale in antis de s’esecutzione, chi sos reatzionàrios cheriant chi esseret esemplare. Su 12 de austu ant pronuntziadu sa sentèntzia de morte. Su  30 de austu Frantziscu Cilocco, a s’edade de 33 annos, mancari distruidu dae sas torturas, recuperada sa craresa sua de mente, cun ànimu forte,  est artziadu in sa furca. L’ant mortu impichendeˑlu a pustis de l’àere infertu sos suplìtzios prus crudeles. Pustis mortu nche l’ant segadu sa conca,   l’ant posta in una gàbbia de ferru e l’ant esposta, a iscrammentu, in s’intrada de Porta Noba, cando chi in sas àteras   Portas   de sa tzitade sos chirriolos  de sas carres suas cumpletaiant  s’orrore.  Sa carena l’ant brusiada e sa chinisa l’ant isparta in su bentu.

Fontes e Bibl.: Tàtari, Bibl. comunale. busta 706, III: Processo F. C.; P. Martini, Storia di Sardegna (1799-1816), Casteddu 1852, ad Indicem; S. Pola, I moti delle campagne di Sardegna dal 1793 al 1802, Tàtari 1923, I, pp. 22 s., 108-138; II, pp. 66, 114-183; A. Boi, G. M. Angioy alla luce di nuovi documenti, Tàtari 1925, ad Indicem; E. Pontieri, Carlo Felice al governo della Sardegna (1799-1806), II, La restauraz. e la difesa dello Stato, in Archivio storico italiano. n. s., XCIII (1935), 2, pp. 221, 225 ss.; S. Pola, Fuorusciti sardi ed agenti francesi per una nuova déscente en Sardaigne“, in Rassegna storica del Risorgimento, XXIV(1937), pp. 231-274 passim; E. Costa, Tàtari, Tàtari 1939, pp. 112-115; V. Lai, La rivoluzione sarda e il Giornale di Sardegna“, Casteddu 1951, ad Indicem; G. Manno, Storia moderna della Sardegna (17751799), a cura di G. Serri, Casteddu 1952, ad Indicem;D. Scano, Don G. M. Angioy e i suoi tempi, in Scritti inediti, Tàtari 1962, pp. 265, 295-298, 349 s., 391-398.

Ligàmenes:

http://www.treccani.it/enciclopedia/francesco-cilocco_(Dizionario-Biografico)/

http://www.sotziulimbasarda.net/maggio2005/dettori.htm

http://sardegnamondo.eu/2013/08/30/coscienza-esistere-in-memoria-francesco-cilocco/

https://salimbasarda.net/istoria/carlo-feroce-de-su-caminu-nostru-ischimus-chie-fiat/

Leave a comment

Send a Comment

S'indiritzu email tuo no at a èssere publicadu. Is campos pedidos sunt signados *