Apo semper pensadu chi, in una sotziedade tzivile, s’incrinu sessuale de una persone, non depet èssere mai cajone pro la pònnere a banda. Sa libertade de espressare su naturale de ognunu in su sessu est unu deretu universale. E, pro fadu bonu, cumpartzidu dae sa parte mègius de s’umanidade. Defensare s’ìndula lìbera de òmines o fèminas, o gajos, o transgender, o transessuales, o travestidos o intersessuales, diat dèpere èssere sa punna de ogni liberale, o libertàriu, o democràticu, o persone tzivile de custu mundu. Cun s’ùnica làcana legale de amparare sa lìbera voluntade, sas criaduras e su bonu grabu e educatzione. Chi balet però finas pro nois, sos eterosessuales chi nos definimus “normales”, e chi duncas est in prus finas a mentovare. Ma chi bi deghet, nessi pro sos chi bulùgiant sas abbas.
Una batalla custa, a bisu meu, serente meda a cussa de sas minorias linguìsticas e de sas natziones sena istadu comente sa Sardigna. Ca a denegare sa limba e sa diferèntzia sessuale est su matessi una medida de autoritarismu repressivu chi tenet a ite fàghere meda cun su manìgiu antidemocràticu de su poderiu. E cun su trastocu de sa connoschèntzia chi est mèdiu de su controllu de sas cussèntzias. Unu protzessu istoriadu bene dae Foucault in paritzos traballos suos.
E tando nde so abarradu ispantadu meda, sende chi pòngio in fatu a fitianu, pro chistiones linguìsticas, a su chi costat in Friuli, cando apo lèghidu chi su presidente de sa provìntzia de Udine, Pedru Fontanini a un’addòbiu pùblicu at naradu una cosa chi no m’est pràghida pro nudda. Su polìticu leghista, su 25 de martzu coladu, in unu cungressu de su partidu suo, at naradu chi sos gajos non sunt friulanos, antzis, chi chie cheret sa coja intre persones de su matessi sessu, non sighit una traditzione friulana. Custu, a parre de Fontanini, non diat èssere “friulanu a manera tìpica”. E Calderoli, lombardu e cumpàngiu de partidu, at annantu: “Non bi depet èssere unu ligàmene “coniugale” intre sos gajos, custu est contra a sa famìlia. E mesches non si depet cuntzèdere s’adotzione de minores a crobas de sa matessi casta sessuale. Sos crios non si depent tocare”.
Si cumprendet bene chi, a nàrrere chi sa relata intre duos de su matessi sessu, no est “friulana a manera tìpica” fràigat in deretura unu ligàmene de custa cunditzione sessuale cun sas chistiones de totu sas identidades ètnicas o linguìsticas o natzionalitàrias chi agatamus in su territòriu de s’istadu italianu e in Europa. Podet pàrrere chi, a sos chi mirant dae foras, chi custos movimentos de pàtrias minores o de micronatzionalismu siant, a sa fine de sos contos, finas “regressivos” e cungiados in sa defensa de un’identidade (finas fundada a subra de su sessu de incrinu diferente) chi sèberat intre unu “nois” e “issos”, non prus petzi linguìsticu o territoriale, ma finas sessista. Unu passadissu chi curret, pro la nàrrere làdina, a unu nazismu o fascismu nou.
Deo non creo chi siat gasi, ma naro chi Fontanini, e totu cussos che a isse, chi a s’in capas tenent una identidade colonizada de defensare no diant dèpere mai ofèndere gasi unu diferente dae su ghetu sessuale. E custu meledu balet finas pro sos sardos, e pro sos sardos chi sunt in chirca de amparare sa minoria linguìstica e sa natzionalidade issoro. Sunt ambos cuntzetos de deretos universales chi sa Decraratzione Universale de sos deretos de sos òmines at postu in craru, ma chi in Itàlia, e duncas in Sardigna e Friuli, tenent dificultade meda a s’aposentare.
Nois totus, sardos, friulanos e italianos, semus cumassados in su mollu de sa Crèsia catòlica, deo etotu non so contra a sa religione catòlica e non de so angenu, ma est pretzisu, a bisu meu, comintzare a leare a cunsideru chi non podet èssere unu “naturale” de sessu, un’impèllida chi non si sèberat ma b’est a èssere contra a Deus, o contra a sa Crèsia o contra a s’òrdine. Pro ite diat dèpere cajonare avolotu? Pro ite prus de àteras movitias, o fatias o cumportamentos? E pro ite, si puru ambientes religiosos ultrasanfedistas sunt tèteros a sa tollèrantzia, s’istadu non leat detzisiones prus liberales e umanas? B’at de torrare rispetu a custas persones chi sunt custrintas, galu oe, a cuare s’identidade issoro, o a l’ammoddigare, o a l’istichire in fundu a sos pensos, o a la defensare contra a unu sentidu a cumone chi non bàjulat sas diferèntzias sessuales. Finas sas famìlias, si unu no est assortadu, lu podent catzigare. Pro non faeddare de sa dificultade a agatare afetu, amore e cumpangia contra a sa soledade umana. Chi pertocat a totu sos òmines e fèminas, ma mesches a chie non “sentit” sa vida sessuale comente sa majoria.
Ite b’at de diferente cunforma a sa chistione de sa limba? Est semper una cunditzione repressiva, si non de una natzione de individuos. No est unu sèberu lìberu. Podet èssere unu chi gherrat pro sas natzionalidades minores contra a s’amparu de sas diferèntzias sessuales? Non creo, nessi pro comente la bido deo. A s’in capas mi faddo?
Non so unu tècnicu de sos ordimìngios giurìdicos in custu campu. No isco si est pretzisu a los fàghere cojuare o a fàghere uniones de àteras creze o simples allistramentos tzìvicos. De seguru isco chi sa Costitutzione italiana no est contra e non cùngiat sa famìlia in una ùnica definitzione mascru-fèmina, ma faeddat de “coniugi”. E in prus creo chi non deghet si unu cumpartzit sa vida de un’àtera persone chi, sende chi si podet ismalaidare o mòrrere, su cumpàngiu o sa cumpàngia de su matessi sessu, potzat èssere aorada dae sas detzisiones importantes pro sanare, o finas dae sas bisitas o dae s’eredidade. Mentres mancari, una famìlia chi at fatu faltare s’afetu a s’omosessuale, si nde podet finas fàghere mere de su chi at lassadu cando si nch’est mortu.
No sunt cosas chi un’istadu tzivile europeu e otzidentale potzat sighire a lassare gasi ca sos tzitadinos, totu sos tzitadinos, sende chi podent èssere de s’ìndula sessuale chi cherent, o faeddare limbas diferentes, o crèere a divinidades dàbiles, o àteros paritzos piessinnos ùmanos, ant sos matessi deretos. E finas sas chistiones se sos fìgios de ànima, de s’adotzione intregadas a crobas de su matessi sessu, cheret averiguada, si mi cunsentides, cun ogru làicu e crispu foras de pregiudìtzios, logos a cumone e istereòtipos. E si b’at sa possibilidade chi in sa vida, a lèghere unu libru bos potzat fàghere mudare idea, deo, depo atrogare, chi unu libru mi l’at fata mudare a beru. O nessi m’at postu a dudare, chi pro unu libru e pro una persone abbista, est semper una resessida bona.
Tres annos a como m’est coladu in manos su volùmene de Chiara Lalli “Buoni genitori, storie di mamme e di papa gay” (Il Saggiatore, 2009), libru chi cussìgio a totus. In custu cabu de òbera si dant informatziones subra logos e istados in su mundu in ue custu paru de adotzione est adduidu dae sas leges e, sende chi ant fatu chircas iscientìficas neutrales, subra s’andamentu de sa crèschida de sos pipios, su resurtu nd’est chi sas criaduras istant bene, no ant pecos, non sufrint. Non prus de sos crios chi sunt pesados in una famìlia chi, a bisu de su sentidu a cumone, si narat “normale”.
Non tèngio beridades de istiddiare. Ma sa realidade crua de sos datos est custa. Isco chi su resonu est dìligu. Chi calicunu s’at a iscandulare e inchietare. Si ofendo a àtere, pedo perdonu. Si est frastimu giai mi l’apo a gherrare in carchi purgatòriu. Ma tenimus su dovere de èssere tollerantes si pedimus tolleràntzia. E de èssere lìberos si pedimus libertade. E de rispetare a totus comente nois cherimus èssere rispetados. E chi s’ugualidade de s’umanidade non siat a una banda ebbia o petzi cando nos cumbenit. E chi custa Costitutzione italiana chi nos ant istrinadu siat aplicada in ogni tretu: siat pro sas limbas, siat pro sas “famìlias” de creze diferente.
E nois sardos, reprimidos dae tempos e tempòrios, depimus intames nàrrere chi emmo, unu gaju est unu “sardu a manera tìpica”, antzis forsis est prus sardu de sos àteros ca atinat mègius a s’idea e a sa cunditzione de diferèntzia istichida. A s’in capas pro custa gente depimus pedire su chi aiat pedidu unu de sos poetas mannos nostros: chi finas sos gajos, che a sos sardos, che a totu sos òmines e fèminas, apant su fadu de èssere lìberos, rispetados, uguales.
